Mevlana Celaleddin Rumi

Mevlana Kimdir?

Tam adı Muhammed Celâleddîn-i Rumi olan Mevlana, 30 Eylül 1207’de, bugün Afganistan sınırları içinde yer alan Horasan’ın Belh şehrinde dünyaya gelmiştir. 13. yüzyılda yaşamış olan Mevlana Fars, Sünni ve Müslüman bir şairdir. Ayrıca fâkih, âlim, ilahiyatçı ve Sufi mutasavvıftır. Annesi Mümine Hatun, babası “Sultanü’l-ulema” yani “Alimler Sultanı” olarak tanınan Bahaeddin Veled’dir. Moğol istilası nedeniyle Mevlana ailesi ile birlikte Belh’ten ayrılmıştır. İlk olarak Nişabur şehrine gitmiş ve burada Allah dostu Feridüüdin Attar ile tanışmıştır. Nişabur’un ardından Bağdat’a ve daha sonra Kufe yolu ile Kabe’ye gitmiştir. Sonrasında Şam, Malatya, Erzincan, Sivas yolu ile Karaman’a kadar gelmiştir. 7 yıl burada yaşadıktan sonra Gevher Hatun ile evlenmiştir. Mevlana’nın bu evliliğinden Bahaeddin Muhammed ve Alâeddin Çelebi adlı iki oğlu olmuştur. Babası Bahaeddin Veled'in ölümünden bir yıl sonra, 1232 yılında Konya'ya gelen Seyyid Burhaneddin'in manevi terbiyesi altına girmiş ve dokuz yıl ona hizmet etmiştir. 1273 yılında vefat etmiştir.

Mevlana’nın etkisi yalnızca tek bir millet veya ulusla sınırlı kalmamıştır; pek çok farklı millete ulaşmıştır. Manevi mirası İranlılar, Tacikler, Türkler, Rumlar, Peştunlar, Orta Asyalı ve Güney Asyalı Müslümanlar tarafından benimsenmiş ve yedi yüzyılı aşkın bir süredir takdirle karşılanmıştır. Şiirleri dünya çapında birçok dile defalarca çevrilmiş ve bazen farklı biçimlere dönüştürülmüştür. ABD’de en çok satan ve tanınan şairdir. Mevlana eserleri tevhid düşüncesi etrafında şekillenmektedir. Celalettin Rumi, yaradana olan bağı ele alınarak yarana duyduğu aşk ile ön plana çıkmıştır.

Mevlana’nın Dünya Görüşü ve Tebrizli Şems ile İlişkisi Nasıldır?

Mevlana, hoşgörüye dayanan bir hakikat elçisidir. Onun hayat hikayesi ilginçtir. İlahiyat bilgisinin yanı sıra hukuki bilgisiyle tanınmış zengin bir asilzadedir. Ancak Tebrizli Şems ile tanışmasının ardından zenginliği reddetmiş, mutluluğun ilahi aşkta ve içgörü de olduğunu savunmuştur. Rumi ve Şems’in dostluğu 2 yıl kadar sürmüştür. Ancak Mevlana’nın eserlerinde Şems’in etkisi olduğu görülmektedir.  13. yüzyılın İranlı şairi Mevlana, tüm zamanların en büyük mistik şairi olarak tanınmıştır. Hayatının son 25 yılında 2 ayrı ciltte 70.000’den fazla şiiri kaleme almıştır. Çeşitli konulara odaklanan şiirlerinde derin bir felsefi anlatım söz konusudur. 1. cilt hasret ve aşk üzerine dizelere, 2. cilt ise anekdotlara ve hayat derslerine değinmektedir. Ahlaki hikayeler, üç ilahi dinden kesitler, hiciv hikayeleri ve o günün popüler konuları 2. ciltte anlatılmaktadır. Mevlana, korku temelli tarikatları eleştirmektedir. İnançta korkuya değil, sevgiye yer verilmesi gerektiğini söylemektedir. İnsanların suçluluktan, korkudan ve utançtan arınmış bir hayat sürmesi gerektiğini ifade etmektedir.

Zenginlik, güç ve siyaset dünyasının içinde doğan Mevlana, kendi döneminde etrafına yaptığı iyiliklerle tanınmıştır. Annesi, doğduğu yer olan Doğu Pers İmparatorluğu’ndaki Horasan eyaletinde kralın bir akrabasıdır. Babası ise hukuk alanında saygın bir mahkeme danışmanıdır. Mevlana kişisel sohbetlere, dostuklara ve iyiliklere her zaman önem vermiştir. Toplumun her kesimiyle dost olmuştur. Şems ile olan arkadaşlığı ise 30’lu yaşlarındayken başlamıştır. Şems o zaman 60’lı yaşlarındadır. İkilinin dostluğu başladıktan sonra Şems, Mevlana’nın üvey kızıyla evlenmiştir. Şems ile Mevlana’nın çok yakın dost olduğu maneviyatı tartıştıkları, felsefi düşünceyle hareket ettikleri belirtilmektedir. Şems öldükten sonra Mevlana çok üzülmüş, uzun süre onun ölümünü kabullenmek istememiştir. Şems’in ölümünden sonra “Divan-ı Şems”de yazdığı dizeler şöyledir:
“Ölümsüz olanın öldüğünü kim söylüyor?
Umudun güneşinin öldüğünü kim söylüyor?
Bakın, çatılara çıkan güneşin düşmanıdır,
İki gözünü kapatarak, ‘Ey güneş öldü’ diye haykırır.”

Mevlana Şems’ten 40 gün haber alamayınca siyah bir kaftan giyip Şems’in öldüğünü ilan etmiştir.

Mevlana’nın 7 Öğüdü ve En Ünlü Sözleri Nelerdir?

Mevlana, insanlara verdiği 7 güzel öğüdü ile bilinmektedir. Bu 7 öğüt şunlardır:

• Cömertlik ve yardım etme konusunda akarsu gibi ol.
• Şefkat ve merhamette güneş gibi ol.
• Başkalarının kusurunu örtmede gece gibi ol.
• Hiddet ve asabiyette ölü gibi ol.
• Tevazu ve alçak gönüllükte toprak gibi ol.
• Hoşgörülülükte deniz gibi ol.
• Ya olduğun gibi görün, ya göründüğün gibi ol.

Mevlana kitapları ve öğretileri içinden en çok kullanılan alıntılar ise aşağıda verilmiştir:

• Olmaz dediğin ne varsa hepsi olur. Düşmem dersin düşersin, Şaşmam dersin şaşarsın. Öldüm der durur, Yine de yaşarsın.
• Aklın başına geldiğinde Pişman olacağını bir işi sakın yapma.
• Nasibinde varsa alırsın karıncadan bile ders. Nasibinde yoksa bütün cihan önüne serilse sana ters.
• Irmak suyunu tümden içmenin imkânı yok ama susuzluğu giderecek kadar içmemenin de imkânı yok.
• İnsan gözden ibarettir aslında, geri kalan cesettir. Göz ise ancak gerçek dostu görendir.
• Nice insanlar gördüm, üzerinde elbisesi yok. Nice elbiseler gördüm, içinde insan yok!
• İnsanları iyi tanıyın, her insani fena bilip kötülemeyin, her insanı da iyi bilip övmeyin.
• İnsanı gördüklerinden ibaret sayma, göremediklerinde ara. içidir hakikatin resmi, dışı sadece bir manzara.
• Kula bela gelmez hak yazmadıkça, hak bela yazmaz kul azmadıkça.
• Mum olmak kolay değildir, ışık saçmak için önce yanmak gerekir.
• Bir günah işlediğinde hemen tövbe et. İnsan suya düştüğü için değil, sudan çıkamadığı için boğulur.
• Birini seviyorsanız o'nu Allahtan isteyin. Kalpler Allah'ın elindedir.
• İçinde azıcık nur olmayana, dışarıdan verilen öğüt fayda vermez.

Mevlana’nın En Ünlü Eserleri Hangileridir?

Mevlana, yaşadığı dönem boyunca birçok eser kaleme almıştır. Öğretilerini kitaplarla sonraki nesillere aktarmıştır ve etkisi günümüzde hala sürmektedir. En bilinen Mevlana Celaleddin Rumi kitapları ve içerikleri hakkında aşağıda kısaca bilgi verilmiştir:

• Mesnevi: Mevlana’nın en büyük eseridir. Farsça yazılmıştır ve toplamda 6 cilt, 25618 beyittir. Vahdet-i Vücud yani varlıkta birlik anlayışını kurmaca veya gerçek olaylardan hareketle anlatmaktadır. Didaktik bir eserdir. Mesnevi’nin en önemli özelliği, en derin konuları bile rahat ve anlaşılır bir dille anlatmasıdır. Kur’an ve hadislere kaynak alınmıştır. Ayrıca konunun gelişine göre Kelile ve Dimne'den, Mantıku't-Tayr'dan hikâyelere yer verilmiştir.
• Fih-i Ma Fih: Kitabın adı, “Onun içindeki odur” veya “Ne varsa onda var” anlamına gelir. Mevlana’nın bazı sohbetler sırasında sorulan sorulara verdiği cevaplardan oluşmaktadır. Bu cevaplarında tasavvuf, din, ahlak ve felsefe ile ilgili görüşlerini dile getirmiştir. Ayrıca dünya, insan ve şiir anlayışından söz ettiği konuşlarına da yer verilmiştir. Oğlu Sultan Veled tarafından tutulan notlar, Anadolu’da ders notu türünün ilk örneğidir. Kitap Mevlana’nın diğer eserlerinden, babasının Ma’arif’inden ve Tebrizli Şems’in Makalat’ından izler taşımaktadır.
• Mecalis-i Seb'a: Mevlana’nın 7 öğüdünün bulunduğu eserdir. Türkçe olarak yazılmasına rağmen sonradan Farsça’ya çevrilmiştir. İnsan, Allah ve varlık konuları işlenmiştir. Türkçe’ye çevrildiğinde Yediler Meclisi anlamına gelmektedi Mevlânâ’nın çeşitli camilerde, yedi ayrı sohbet meclisinde yaptığı vaazlarından oluşmaktadır. Bu sohbetler esnâsında tutulmuş olan notların bir araya getirilmesiyle meydana gelmiştir. Notları tutan kişinin Sultan Veled veya Hüsameddin Çelebi olduğu düşünülmektedir.
• Mektubat: Mektuplar anlamına gelen bu eser, Mevlana'nın dost ve akrabalarına, özellikle de Selçuklu emir ve vezirlerine yazdığı 147 adet mektuptan oluşmaktadı Mektuplarda Mevlana nasihatler vermiştir. Mevlana öldükten sonra mektuplar bir araya getirilmiş ve bu eser oluşturulmuştur. Mektupların dördü Arapça diğerleri ise Farsça olarak yazılmıştır. Ayrıca İran ve Arap edebiyatının aksine mektuplar, edebi bir dilde değil konuşma dilinde yazılmıştır.
• Divan-ı Kebir: Hemen hemen tamamı gazel, rubai ve tercihlerden oluşur. Mevlana bu eserinde İlahi aşkını, gönül derdini, tasavvufi konuları, sabrı, hoşgörüyü, iyilik ve yardımseverliği anlatmıştır. Oldukça kalın bir eserdir ve içindeki şiirlerin büyük bir kısmı Şems-i Tebrizi’ye durulan sevginin ve özlemin bir yansımasıdır. Ünlü Mevlana şiirleri, bu kitabın içinde yer almaktadı

Mevlana Hikayelerinin Anlatıldığı Kitaplar Hangileridir?

Mevlana, anlattığı hikayeleri ile hem yaşadığı dönemdeki insanları hem de o dönemden günümüze kadar tüm insanları etkilemiştir. O hikayelerini anlattığı sırada, bunlar birileri tarafından not alınmış ve sonrasında kitap haline getirilmiştir. Mevlana’nın hikayelerini içeren pek çok farklı kitap bulunmaktadır. Aşağıda Mevlana hikayeleri içeren kitaplar listelenmiştir:

• Ben Sağırım Efendim: Mevlana’nın birlik dükkanı adı verdiği Mesnevi’sinin bir tercümesidir. Mehdi Azer Yezdi tarafından yayına hazır hale getirilmiştir. Bu kitap içinde bulunan hikayeler, günümüzde unutulmaya yüz tutmuş kıssadan hisse ve mesel geleneği ile tekniğini belirli bağlamlar içinde okuyuculara sunmaktadı Mesnevi’den hikmetli hikayeler anlatmaktadır.
• Aşk-ı Gizem: Mevlana’nın hayatında önemli bir yeri olan Şems-i Tebrizi ile sohbetleri ve yazışmalarını içermektedi Şemseddin-i Tebrizi’nin bazı meclislerdeki sohbetleri sırasında, Mevlana ile konuşurken aralarında geçen bahislerden, müritler ve inkarcılar tarafından sorulan sorulara verdiği cevaplardan meydana gelmiştir. Aynı zamanda Mevlana’nın özel hayatını da kapsayan birçok gizli bilgiyi gün yüzüne çıkarmaktadır.
• Sufinin Yolu: Mevlana'nın üç eseri olan “Mesnevî”, “Mecâlis-i Seb”a ve “Divan-ı Kebir” eserlerinin kısaltılarak derlemesinden oluşmaktadı Bu kitabında Mevlana aşkı, aşığı, Allah aşkını, Peygamber aşkını, mürşitle olan muhabbeti betimlemelerle anlatmaktadır.
• Mesnevi: Mevlana’nın en büyük eseri olan Mesnevi, seçme hikayeler ile pek çok kez yayımlanmıştır. Farklı yazarlar, bilgin kişiler tarafından derlenen hikayeler farklı içeriklere sahiptir. Mevlana’nın çeşitli kitaplarında yer alan öykülerden seçilerek hazırlanan bu kitaplar, derleme şeklinde sunulmaktadır.
• Mevlana Felsefesi: Hanri Benazus bu kitabında Mevlana’nın farklı konulardaki felsefesini okuyuculara aktarmaktadır. Kitabın tam adı, “Mevlana Felsefesi / Çağlar Ötesini Aydınlatan Işık”’tır. Mevlana’nın inanç ve düşünce yapısını irdeleyen yazar, Mevlana’yı insanları kötülükten, olumsuzluktan, kirden arındıran kişi olarak nitelendirmektedir.

Mevlana Kitap Setleri Nelerdir?

Mevlana’nın kitaplarından derlemeler ile pek çok set hazırlanmıştır. Daha kolay bir okuma için farklı kitaplardan oluşturulan setler, okuyucular tarafından sıklıkla tercih edilmektedir. Mevlana kitap seti seçeneklerinden bazıları aşağıda listelenmiştir:

• Mevlana Seti: Mevlana’nın yazmış olduğu 3 kitaptan oluşmaktadır. Bu kitaplar, Mevlana’nın konuşmaları sırasında not alınmış ve basılmıştır. Set içinde yer alan kitaplar; Sufinin Yolu, Aşk-ı Gizem ve Mesnevi’dir.
• Divan-ı Kebir Seçmeler: Mevlana’nın Büyük Divan anlamına gelen Divan-ı Kebir adlı şiir kitabından derlemeleri içermektedir. 4 ciltten ve aşk şiirlerinden oluşmaktadır. Tahran Üniversitesi profesörlerinden Firüzanfer’in 7 ciltlik baskısı esas alınarak hazırlanmıştır.
• Mevlana'dan Masallar: Çocuklar için hazırlanmış bir settir. Mevlana’nın Mesnevi’sinde yer alan hikayelerden derlenmiştir. 10 kitaptan oluşmaktadı 5 tanesi el yazılı, 5 tanesi düz yazılı olarak hazırlanmıştır. Değerler, birey-toplum, dostluk, öğüt, komşuluk, ziyaret, üzüntü, dayanışma gibi kavramları işlemektedir. 1-2. Sınıfların okuma düzeyine uygun olarak hazırlanmıştır. İçinde bulunan masallar şunlardır:

• Perde Ardındaki Resim
• Et Nerede
• Gizli Oda
• Hasta Ziyareti
• Üç Öğüt
• Deve İle Fare
• Aslan İle Tavşan
• Üç Balık
• Akıllı Papağan
• Ayının Dostluğu

• Mesnevi Arapça: Mesnevi’nin Arapça tercümesidir ve toplamda 6 ciltten oluşmaktadı Kahire Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Farsça dersler veren Prof. Dr. Muhammed Abdusselâm Kefâfî’nin başlattığı tercümeyi, öğrencisi İbrahim Desuki Şita tamamlamıştır. Şita, eserin önsözünde Mevlâna’nın köşesine çekilmiş bir sufi olmadığını, tam tersine her zaman toplum içerisinde olduğunu, şuurlu ve yeri geldiğinde eleştiriden kaçınmayan bir insan olduğunu belirtmiştir.
• Mesnevi Tercümesi: 6 ciltten oluşmaktadır. Son icazetli mesnevihan, rahmetli Şefik Can tarafından hazırlanmıştır. Şefik Can, Mevlana ve Mesnevi hakkında farklı dillerde yazılan tüm kitapları okumuş ve Mesnevi tercümelerini yıllar boyunca dikkatle incelemiştir. Sonunda bu kitabı hazırlamıştır. Beyitleri, anlam kaybı oluşmamasına dikkat ederek, en doğru şekilde Türkçeyle ifade etmiştir. Eserdeki kıssaların kaynaklarını belirtmiş, anlatılan ve açıklanan konuların Kur’an’daki ve diğer büyük kitaplardaki yerini göstermiştir. Mevlana Mesnevi kitabı hakkında detaylı bir inceleme sunmuştur.

Mevlana Hakkında Yazılmış Kitaplar Nelerdir?

Birçok modern yazar, Mevlana’yı kitaplarına konu etmiştir. Roman, polisiye, biyografi gibi farklı türlerdeki kitaplar, Mevlana’ya dair pek çok bilgi vermektedir. Mevlana’yı konu alan bazı kitaplar aşağıda listelenmiştir:

• Bab-ı Esrar: Ahmet Ümit tarafından kaleme alınmıştır. Yedi yüz yıldır çözülemeyen bir sır olan Şems-i Tebrizi cinayeti ve Şems ile Mevlana’nın dostluğu kitapta vurgulanır. Yazar, Bab-ı Esrar adlı kitabında Mevlevilik temelinde din ve inanç üzerine ilginç sorular sorar. Din ile aşk arasında, inanç ile sevda arasındaki ilişkiyi okuyucuya aktarır.
• Aşk: Elif Şafak’ın en ünlü eserlerindendir. Mevlana’nın Aşk Şeriatı kavramından yola çıkarak dini öğeler ile aşkı bir arada işlemiştir. Aşk adlı kitapta, Ella Rubinstein adlı bir Amerikalı kadın ile Aziz Zahara adlı bir tasavvufçunun güncel hayattaki dünyevi aşkı ile Şems ve Mevlana arasında geçen mistik aşk bir arada anlatılmaktadır.
• Bir Anadolu Hümanisti Mevlana: Radi Fiş tarafından yazılmıştır. Romanda Mevlâna Celâleddin Rumi’nin yaşamı ve felsefesi, tarihsel gerçekleri saptırmadan, zaman içinde gidiş gelişler ve tekrarlarla aktarılmaktadır. Yirmi yıllık bir çalışmanın ürünü olan kitap insancıl, eşitlikçi ve özgürlükçü gerçek Mevlana’yı anlatmaktadır. Bir Anadolu Hümanisti Mevlana kitabında Radi Fiş, tarihsel gerçeklere bağlı kalarak Mevlana’nın hayatını roman olarak kurgulamıştır.
• Mevlana ve Goethe: Senail Özkan tarafından kaleme alınmış bir eserdir. Farklı çağlarda yaşamış olan Mevlana ve Goethe’nin insanlığa katkılarını anlatmaktadır. Mevlana ve Goethe’nin etik ve mistik değerleri hakkında bilgiler içermektedir. Mevlana ve Goethe kitabı, bu iki temsilcinin hümanizmini doğru anlamak açısından özel olarak hazırlanmıştır.
• Mevlana ve Mesnevi Gerçeği: Dr. Hüseyin Güllüce’nin yazdığı Mevlana konulu bir kitaptır. Hakiki mümin ve insan-ı kamil olan Mevlana’yı ve onun en büyük eseri Mesnevi’yi gerçek yönleriyle ortaya koymayı amaçlar. Ayrıca birtakım ilmi hata ve art niyetleri düzeltmeyi de hedeflemektedir. Mevlana ve Mesnevi Gerçeği, bu ikilinin daha iyi anlaması için yazılmıştır.
• Mevlana: Ünlü düşünür ve yazar Sezai Karakoç tarafından yazılmıştır. Mevlana’nın hayatından bahsetmekle birlikte daha çok fikirleri, katkıları ve seslendiği kitle üzerinde durmuştur.
• Mevlana ve onun kitapları hakkında oldukça fazla eser kaleme alınmıştır. Özellikle Mevlana Mesnevi kitabı ile pek çok esere konu olmuştur. Bu kitabında sunduğu pek çok öğreti, yazarlar ilham vermiştir. Kimi fantastik kurgular ile Mevlana’yı işlemiş, kimi biyografik ve tarihsel özellik taşıyan eserler yazmıştır.