Mehmed Uzun

Mehmet Uzun Kimdir?

1 Ocak 1953 tarihinde Siverek’te Viranşehir kökenli aşirete mensup olan bir ailede dünyaya gelen Mehmet Uzun tanınmış bir yazardır. Baba tarafından Kürt kökenli olan yazar anne tarafından da Zaza kökenlidir. 5 kardeşi olan Mehmet Uzun'un babası koyun tüccarıdır. Edebiyatının temelini de ailesinden duyduğu sözlü anlatım örnekleri oluşturmaktadır. Eserlerinde çocukluk anılarından beslenmiştir.

Yazarın Türkçe ile tanışması 7 yaşında Şair İbrahim Rafet İlkokulu'nda olmuştur. Kürtçe okuma, yazmayı da Musa Anter ve kuzeni Ferit Uzun'un yardımıyla öğrenmiştir.

Tutuklanmış ve hapis hayatı yaşamış olan Mehmed Uzun, 26 Ağustos 1977'de, sahte bir pasaportla Suriye üzerinden İsveç'e gitmiştir. İsveç'e yerleştikten sonra da çalışmalarına devam eden Mehmed Uzun, Dagens Nyheter ve Aftonbladet gibi gazetelerde ve Rızgariya Kurdistan (Kürdistan'ın Özgürlüğü), Kurmanci, Berbang (Şafak) ve Paris Kürt Enstitüsü'nün yayınladığı Hêvî (Umut) gibi Kürtçe yayın yapan dergilerde yazarlık yapmıştır.  M. Ferzend Baran takma adıyla yazdığı şiir ve yazılar çeşitli yerlerde yayımlanmıştır.

Yazar, İsveç ve Dünya Gazeteciler Birliği, Uluslararası ve İsveç PEN Kulübü üyesidir. Kürt PEN Kulübü'nün kurulmasında öncü olmuştur. İsveç Yazarlar Birliği'nin de yönetim kurulu üyesidir.

Kendine özgü edebiyat dünyasında, hikaye ve öykü anlatım teknikleri geliştiren yazara pek çok kesim tarafından Kürt edebiyatının kurucusu unvanı verilmiştir. Bazı edebi çalışmaları nedeniyle  Türkiye’den sürgün edilen yazar uzun yıllar İsveç’te yaşamış ve çalışmalarına buradan devam etmiştir. Çalışmaları ile Kürt dilini yazı anlamında da geliştirmek isteyen yazar çok sayıda eser vermiştir.

Yazar Mehmed Uzun'a Mayıs 2006'da mide kanseri teşhisi konulmuştur. Bir süre Stockholm'daki Karolinska Enstitüsü Hastanesi'nde tedavi görmüştür. 13 Temmuz'da Diyarbakır'a geri dönmüştür ve tedavisine Özel Veni Vidi Hastanesi'nde devam etmiştir. Diyarbakır'a döndüğünde "Ben buraya ölmek için değil, yaşamak için geldim." sözlerini söylemiştir. 11 Ekim 2007'de, Dicle Üniversitesi Hastanesi'nde hayatını kaybetmiştir. Cenaze namazı Diyarbakır Ulu Camii'nde kılınan yazarın vasiyeti üzerine Yaşar Kemal, Şerafettin Elçi, Ahmet Türk ve Osman Baydemir'in cenazede konuşma yapmıştır. Kabri ise Mardinkapı Mezarlığı'ndadır.

Mehmet Uzun’un Kitaplarının Bölümleri Nelerdir?

Çeşitli türlerde eserler kaleme alan Mehmet Uzun, kimi kitaplarında çeşitli bölümlere yer vermektedir. Kitaplarda yer alan bölümler aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır:

• Kapak
• Biyografi
• İç kapak sayfası
• Künye sayfası
• İçindekiler
• Kısaltmalar
• Takdim
• Önsöz
• Giriş
• Ana içerik ve bölümler
• Sonuç
• Ekler
• Notlar
• Kaynakça
• Dizin
• Kronoloji

Mehmet Uzun, kitapları yukarıdaki bölümlerinden oluşmaktadır. Kitaplar farklı dillerde yazılabilmektedir. Çevirileri yapılan kitaplar dünya çapında satılabilirken çevirisi yapılmayan kitaplar yazıldığı dilin halkı tarafından tercih edilmektedir. Mehmet Uzun Kürt edebiyatı üzerine yazılar yazan ve Kürt edebiyatının doğuşunu hızlandıran yazar olarak bilinmektedir ve Mehmet Uzun kitapları farklı konular üzerine yoğunlaşmaktadır.

Mehmet Uzun Tüm Kitapları Nelerdir?

Roman türü ağırlıklı olmak üzere çeşitli türlerde eserler kaleme alan Mehmet Uzun, geniş bir eser çeşitliliğine sahiptir. Mehmet Uzun kitapları aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır:

• Tu (Sen), Roman (1985)
• Mirina Kalekî Rind (Yaşlı Rind'in Ölümü) Roman, (1987)
• Siya Evînê (Yitik Bir Aşkın Gölgesinde) Roman, (1989)
• Rojek ji Rojên Evdalê Zeynikê (Abdalın Bir Günü), Roman (1991)
• Destpêka Edebiyata Kurdî (Kürt Edebiyatına Giriş), İnceleme (1992)
• Hêz û Bedewiya Pênûsê (Kalemin Gücü ve Görkemi), Denemeler (1993)
• Mirina Egîdekî (Bir Yiğidin Destanı), Destan-Ağıt (1993)
• Världen i Sverige (Tüm Dünya İsveç'te), Edebiyat Antolojisi, M. Grive ile birlikte (1995)
• Antolojiya Edebiyata Kurdî (Kürt Edebiyat Antolojisi), Antoloji, iki cilt (1995)
• Bîra Qederê (Kader Kuyusu), Roman, (1995)
• Nar Çiçekleri, Deneme (1996)
• Ziman û Roman (Dil ve Roman), Söyleşiler (1997)
• Bir Dil Yaratmak, Söyleşiler (1997)
• Dengbêjlerim, Deneme (1998)
• Ronî Mîna Evîne - Tarî Mîna Mirinê (Aşk Gibi Aydınlık Ölüm Gibi Karanlık), Roman (1998)
• Zincirlenmiş Zamanlar Zincirlenmiş Sözcükler, Deneme (2002)
• Dicle'nin Sesi I - Hawara Dîcleyê (Dicle'nin Yakarışı), Roman (2002)
• Diclenin Sesi II - Dicle'nin Sürgünleri, Roman (2003)
• Ruhun Gökkuşağı, Anlatı (2005)
• Küllerinden Doğan Dil ve Roman, Söyleşiler (2005)
• Bir Romanın Hatıra Defteri, Günlük’tür (2007).

Kitaplarının yazarı olan Mehmet Uzun eserleri edebiyat dünyasının önde gelen kitaplarından olurken yazarın roman türünde eserleri olduğu gibi farklı konularda da yazdığı kitapları bulunmaktadır.

Mehmet Uzun’un Kitaplarının Konusu Nedir?

Kendine özgü yazın dünyasıyla adından söz ettirmeyi başaran Mehmet Uzun, çeşitli türlerde kitaplar kaleme almıştır. Mehmet Uzun kitapları ve konuları aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır:

• Yaşlı Rind’in Ölümü: Yazarın en kişisel romanlarından birisi olan eser ülkesinden kaçan ve sonrasında İsveç’e yerleşerek orada yazılar yazmaya başlayan Serdar ile sınırda yaşayan, pek çok ülke gezen ve çok sayıda dil bilen Yaşlı Rind’in hikayesi anlatılmaktadır. Usta bir kavalcı olan Rind, hikayede göçmenlik, sürgün, yeni kimlikler, aidiyet ve ülke özlemi çeken birisi olarak anlatılırken kitapta müzik ve şiir de eksik olmamıştır. Yazar Mehmet Uzun’un kaleme aldığı eser ülke özlemi başta olmak üzere geri dönüş planlarından bahsedilmektedir.
• Aşk Gibi Aydınlık Ölüm Gibi Karanlık: Mehmet Uzun’un, “Aşk Gibi Aydınlık Ölüm Gibi Karanlık” isimli kitabı roman türündedir. Kitap yazarın sevilen kitapları arasında yer almaktadır. Aşkın anlatıldığı romanda çaresiz, yalnız, eksik ve kırgın yüreklere sahip iki kişinin hikayesi anlatılmaktadır. Hayat onları hiç beklenmedik bir yerde buluşturup ölüme yolcu ederken ikilinin bu süreçte birbirlerine olan inançları, aşkları ve duygularının detaylıca betimlendiği kitap okurlar tarafından gerek dili gerekse konusu ile ilgi görmektedir. 
• Yitik Bir Aşkın Gölgesinde: Mehmet Uzun’un “Yitik Bir Aşkın Gölgesinde” isimli eseri, sürgün edildikten sonra ülkesine dönme hayalleri kuran, ülkesi ve sevgilisi arasında seçim yapması gerektiğinde ülkesini seçen Kürt aydınlarından Memduh Salih Bey’in hikayesinin anlatmaktadır. Romanda ülke özlemi duyan Salih Bey’in aynı zamanda aşk ateşiyle de yanması konu edilmektedir. Ömrünün sonuna kadar yalnızlık ve yoksulluk ile cebelleşen Salih Bey sonunda çaresizlikten ölürken bile aşkından ve ülkesinden vazgeçmemiştir. Büyük umutlarla çıktığı yolda hayal kırıklıkları, trajediler ve adım adım yok oluşunun anlatıldığı eserde kullanılan dilin duygusallığı okurlar tarafından büyük beğeni toplamıştır.
• Sen: Aynı insanın dününü ve bugününü farklı şekillerde anlatan yazar derin betimlemeler ve edebi cümleler ile okurlarına duygusal yoğunluk yaşatmaktadır. Doğu insanının hayata bakış açısı, en zor şartlarda bile verdiği yaşam mücadelesi başta olmak üzere dayanma gücünün sınırları anlatılmıştır. Eserde doğu insanının hayata bakış açısı da detaylıca incelenmiştir. Yalnızlıktan boğulan doğu insanının yalnızlığını belki de bir böcekle sonlandıracak güce sahip olduğunu kaleme alan yazar doğu insanlarının geçmiş ve bugünlerini anlatmıştır.
• Kader Kuyusu: Mehmet Uzun, “Kader Kuyusu” kitabında ölümle başlayan hayatlarına rağmen dava ve inançlarından hiçbir zaman vazgeçmeyen, sürgün edilmelerinin yanı sıra ülke ve bayrakları yanan, zamanla parçalanan ve yok olan Kürt aydınlarının hikayelerini anlatmaktadır. Kürt aydınları içerisindeki konumu nedeniyle herkes tarafından bilinen Celadet Bedirhan’ın İstanbul’daki elit yaşamından sürgün yıllarına, oradan Şam’a yerleşerek yoksulluk içindeki ölüm yıllarına kadar geçen sürenin detaylıca anlatıldığı eser Dünya Savaşı’nı, özgürlük mücadelesini, yenilgilerini ve çaresizliklerini anlatmaktadır.
• Dicle’nin Sürgünleri: Yazarın evrensel geçerliliği olan eserlerinden birisi olan kitap yerel edebiyatın esintilerinin hissedildiği bir kaynaktır. Mezopotamya’nın kana bulandığı savaşlar sonrasında bin yıllık kavim ve toplulukların topraklardan sürülmesi ile başlayan hikayede İstanbul, Girit gibi şehirlere göçerken dağılan ve yok olan topluluklar anlatılmıştır. Edebiyat için önemli eserlerinden birisi olarak değerlendirilmektedir.
• Zincirlenmiş Zamanlar Zincirlenmiş Sözcükler: Yazarın Lettre International dergisine yazdığı denemelerin kitaplaştırılmış halidir ve Mehmet Uzun’un yeni yüzyıl ile ilgili umut dolu düşünce ve hayallerini anlatmaktadır. Kültürler arasında gezinebilme yeteneğine sahip bir yazar olan Uzun’un kanlı yüzyıl adı verilen sürece veda ederek geleceğe umutla baktığı ve pek çok öneri verdiği eser aynı zamanda yazarın geçmiş yıllarda kitap ve yazılarına getirilen yasakları da anlatmaktadır.
• Dicle'nin Yakarışı: Mehmet Uzun’un “Dicle’nin Yakarışı” kitabı Dicle nehrinin kıyısında yaşamış Türk, Kürt, Arap, Ezidi, Nasturi ve Ermeni halklarının birlik ve beraberlik içinde yaşarken bir anda birbirlerine düşman milletler haline gelmesini anlatılmaktadır. Çok kültürlü olan Mezopotamya’nın zamanla çürümesi ve halkların dağılması anlatılırken dünden bugüne nasıl gelindiği ile ilgili tarihi hikayelere de yer verilmiştir
• Nar Çiçekleri: Mehmet Uzun’un “Nar Çiçekleri” kitabı çok kültürlü olan bu toprakların birilerinin eliyle hoyratça koparıldığı, halkların birbirine düşman edildiği ‘bizi’, ‘sen ve ben’ haline getiren kişilere rağmen bu halkların zamanla tekrar bir araya geleceği, tek yürek olacaklarının anlatıldığı bir kitaptır. Ömrünün ilk dönemlerini Türkiye’de cezaevlerinde geri kalanını ise sürgünde geçiren Kürt aydınlarının gözünden kıyımlar, savaşlar ve 20. yüzyılın yaygınlaşan faşizminin anlatıldığı eser gerek dili gerekse tarihi kaynaklardan beslenmesi nedeniyle okurların beğenisini kazanmayı başarmıştır.
• Ölüm Meleğiyle Randevu: Modern edebiyatın roman yazarlarından birisi olan Mehmet Uzun’un ölümünden önce kaleme aldığı ve kitap haline getirilmeyen son denemelerinden oluşan bir eserdir. Yazarın vasiyeti üzerine şekillenen eserde Kürt roman dilinin geldiği noktadan bahseden Uzun, pek çok kez iki halkın ne kadar düşman gibi yetiştirilse de kardeş olduğundan ve bir gün elbet kardeşlerin yeniden bir araya geleceğinden bahsetmektedir.
• Bir Dil Yaratmak: Kürt dilinin gelişiminin anlatıldığı eserde dünyanın çeşitli ülkelerinde yaşayan dil bilimciler ile yapılan röportajlara yer verilmektedir. Yazarın dil oluşumu ile ilgili akademi ve net bilgilere yer verdiği kadar kişisel görüş ve düşüncelerine de yer verdiği kitap fikir yazılarından oluşan dil ve dil biliminin ne olduğunu anlattığı eseridir.
• Kürt Edebiyatı Antolojisi: Kürt dilinin ne zaman doğduğu, nasıl geliştiğini anlatan ve dilin kökenlerine inen eser “Kürt Edebiyatı Antolojisi”,  Kürt halkının yaşadığı tüm sıkıntı ve sorunlara rağmen bin yıldır tüm bu sıkıntıları def etmesi üzerine dilini koruyarak bugünlere nasıl geldiği anlatılmaktadır. Yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalan Kürt edebiyatının nasıl yaşadığı ve geliştiğinin kaleme alındığı eser özellikle Kürt halkı tarafından ansiklopedi olarak kabul görmekte ve saklanmaktadır.
• Kürt Edebiyatına Giriş: Geçmişten bugüne yaşanan baskılara, alfabesinin olmamasına ve sadece lehçe olarak kalan Kürt dilinin gelişimi ve edebiyat alanındaki varlığından bahsedilen kitap uzun yıllar yasaklanan Kürt dilinin sözlü kültürden yazı diline dönüşümünü anlatılmaktadır. Kürt dilinin sadece Türkiye’de değil aynı zamanda İran, Irak ve Suriye’de de konuşulduğunu gösteren kaynak Kürt dili ve edebiyatının bugünlere kadar nasıl yaşadığı ve kendini nasıl geliştirdiğini detaylı olarak anlatılmaktadır.
• Ruhun Gökkuşağı: Yazmanın, ana dili korumanın ve kökenleri unutmadan onları çağlarca yaşatmanın en büyük miras olduğunu belirten kitap, Mehmet Uzun’un Urfa’da başlayan hayatının cezaevlerinden İsveç’e kadar uzanan bölümlerini detaylı olarak anlatmaktadır. Kürt halkının paylaştığı ortak kadere sıklıkla yer verilmektedir. Geleneksel motifler ve evrensel dilin birlikte kullanıldığı eser yazarın sevilen kitaplarından birisi olurken kendisini ‘Radikal Hümanist’ olarak tanımlayan yazar Mehmet Uzun’un İsveç’e gitse bile nasıl memleket ateşiyle yanıp tutuştuğunu anlattığı bir eseridir.
• Abdalın Bir Günü: Geleneksel edebiyat unsurları ile modern edebiyat unsurlarının bir araya getirildiği, çok katmanlı ve deneysel bir roman olan “Abdalın Bir Günü” sözlü anlatı geleneğinde yer alan hikayelerin kitaplaştırılmasından bahsetmektedir. Kitapta Evdale Zeynike’nin trajik hayat hikayesi anlatılmakta ve Abdalın bir gününün nasıl geçtiği detaylı bir şekilde bol betimleme teknikleri kullanılarak aktarılmaktadır. Okurlar tarafından geleneksel motiflerin modern dil ile birleşmesi büyük ilgi görmüş ve bu eser yazarın en sevilen deneysel romanlarından birisi haline gelmiştir.

Mehmet Uzun kitap serisi olarak bulunan eserler de vardır. Fakat genel olarak Mehmet Uzun, anlatmak istediğini  tek bir eserde kaleme almıştır. Öğretici eserlerinin yanı sıra romanları da bulunan yazarın kitapları pek çok kişi tarafından ilgi görmektedir. Romanlarında kullandığı dil ile de pek çok kültür ve ülkenin insanı tarafından takdir görmüştür..

Mehmet Uzun roman tarzındaki eserlerine ek olarak edebiyat dünyasının nasıl gelişeceğine dair yazdığı yazıları ile de dikkat çeken bir yazarıdır. Mehmet Uzun kitap seti okurlar tarafından ilgi gören kaynaklardır ve setler; romanlar, denemeler ve bilgi verici kitaplar olarak farklı şekillerde kategorize edilerek set haline getirilmektedir. Mehmet Uzun tüm kitapları değişken konulara sahiptir. Ayrıca yazarın dili ve anlatış biçimi pek çok okur tarafından beğeni toplamaktadır.

Mehmet Uzun romanları yazarın genel olarak eski Kürt aydın ve yetkin insanlarının hayatlarının anlatıldığı veya yazarın isim ve yerleri değiştirerek kendini anlattığı eserlerden oluşmaktadır. Mehmet Uzun’un bütün kitapları Kürt dilinin ve edebiyatının gelişmesini, yazı diline uyarlanmasını amaçlarken “Kürt diline Giriş”, “Kürt Edebiyatı Antolojisi” gibi kitaplar ile Kürt dilinin kökenlerini incelediği detaylı akademik eserleri de bulunmaktadır.

Sürgünde geçirdiği uzun yıllar sonrasında tekrar geriye dönebilen Mehmet Uzun’un vasiyet ve denemelerinden oluşan pek çok eser yazar Türkiye’deyken kitap haline getirilmiştir. 2007 yılında Diyarbakır’da hayatını kaybeden Mehmet Uzun’un adı bir parka verilmiş, heykeli ise Iğdır’a yapılarak adı yaşatılmıştır. Mehmet Uzun kitap özetleri e-kitap olarak da tercih edilebilmektedir.

• Küllerinden Doğan Dil ve Roman: Yazarın 1997-2004 yılları arasında yerli ve yabancı dergi ve gazetelerde yazılan ve basılan deneme ve eserlerinin toplandığı kitabıdır. Ağırlıklı olarak söyleşilerden oluşan kitap yazarın sanat, edebiyat ve politika ekseninde yaşadıklarını konu alırken özellikle modern Kürt edebiyatının temellerini nasıl attığı ve bu alanda nasıl ilerleme kaydettiği anlatılmaktadır. Modern Kürt roman dilinin yaratıcısı olarak anılan Mehmet Uzun’un özellikle son romanı olan Dicle ikilisiyle elde ettiği başarılara yer verilirken yazarın sürgün edilme dönemi ve sürgüne gittiği ilk yıllardaki yazıları ön planda tutulmaktadır.
• Bir Romanın Hatıra Defteri: Yazarın son romanlarından birisi olan ve Kürtçede Hawara Dicleye yani Dicle’nin sesi romanının yazmaya başladığı dönemi anlatan kitap yazılarını nasıl kaleme aldığı ve araştırma süreçlerini anlatmaktadır. Yazarın geliştirdiği Kürt edebiyatı roman dilinin ne kadar etkin olduğu konusunda ki görüşleri ve nasıl geliştirilmesi gerektiğini yeni Kürt yazarlara anlatmaya çalışan kitap yazarın roman yazmaya başladığı döneme kadar hangi eserleri nasıl kaleme aldığını detaylı olarak anlatmaktadır. Yeni Kürt yazarlara kaynak ve yol gösterici olması adına kaleme alınan eser gençlere ışık tutması için bizzat Mehmet Uzun tarafından kaleme alınmıştır.
• Dicle'nin Sürgünleri - Dicle'nin Sesi 2: Yazarın vefatından önce son romanı olan kitap Mezopotamya halklarının ölüm ve göçlerine geniş yer verirken Dicle’nin kıyısında yaşayan halk ve toplulukların yaşayış ve inançlarına da sıklıkla yer verilmektedir. Dengbej Bıro’nun kudretli nefesi konu edilirken gelecek kuşaklara bu topraklarda ne kadar fazla kan döküldüğünün anlatıldığı eserde aynı zamanda iyilik güzelliğin filizlenmesi için canını dişine takan Mir Bedirhan’ın önce İstanbul’a sonra Girit’e sürgün ediliş hikayelerine yer verilmektedir. Güçlü bir dil ve betimlemeler ile anlatılan kitap özellikle Kürt insanı tarafından ilgi gören eserlerden birisi olurken yazarında vefatı öncesinde kaleme aldığı son eser olarak dikkat çekmektedir.

Son 3 kitabı olan Küllerinden Doğan Dil ve Roman, Bir Romanın Hatıra Defteri ve Dicle’nin Sürgünleri-Dicle’nin Sesi 2 kitapları yazarın son dönemlerde en sevilen kitapları olurken yazarın vefatı sonrasında özellikle bu 3 roman büyük ilgi görmüştür. Yazarın kitapları tekli olarak satışa sunulabildiği gibi aynı zamanda Mehmet Uzun kitap seti olarak da satılabilmektedir. Mehmet Uzun kitap seti fiyatları eserlerin basım yılı ve kitap sayısına göre değişkenlik göstermesine karşın genel olarak yazarın kitapları erişilebilir fiyatlardan alıcı bulmaktadır.