Çocuk Edebiyatı Nedir?

Çocuk edebiyatı, çocukların kelime ve dil becerilerini, öğrenme deneyimlerini, sosyal becerileri teşvik etmek üzere hazırlanan eserlerin bütününü ifade eder.  Yetişkinler ve çocuklar arasında sıcak bağlar oluşmasına katkı sağlayan bu kitaplar, temel noktada çocuk gelişiminden yardım alarak hazırlanmaktadır. Bu kitaplar çocuk gelişiminde ortaya atılan teorileri, yaş gruplarını baz almaktadır. Bu sebeple kitaplar yaş gruplarına özel olarak kurgulanmaktadır. Zamanın başlangıcından beri, yetişkinler çocukları hikayeler ve masallarla eğlendirmiştir. Bu halk masallarından ayrıntılı bir çocuk eserleri külliyatı gelişmiştir. Bugün edebiyatı, çok çeşitli alt dallara ayrılmakta ve her yaştan çocuğa hitap etmektedir.

Çocuk Edebiyatı Nerede Ortaya Çıkmıştır?

Diğer edebiyat türleri gibi çocuk edebiyatı da nesilden nesile sözlü olarak aktarılan hikayelerden doğmuştur. En eski yazılı halk hikayeleri, M.S 200’lü yıllarda Hindistan’da yazılmış olan Pachatantra’dır. Ezor Masalları’nın da en eski versiyonu M.S 400 civarında papirüslerle bulunmuştur. Orta Çağ’a gelindiğinde çocuklarla ilgilli yazılmış daha fazla esere rastlanmıştır. Ancak bu eserler genellikle çocukları eğlendirmek yerine onlara eğitim vermek amacı taşımaktadır.

1920’li yıllar modern çocuk kitaplarının temelini oluşturmuştur. 1928’te Wanda Gag’ın Millions of Cats’i en eski örneklerinden birisidir. Türkiye’de çocuk edebiyatının gelişimi ise Tanzimat Devri’ne rastlamaktadır. Ancak Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin ve Ahmet Rasim gibi yazarlar tarafından halkın günlük yaşamını anlatan eserler çocuk kitaplarının ilk örnekleri olarak görülmektedir. Dede Korkut, Battal Gazi ve Köroğlu, Nasrettin Hoca’nın fıkra, tekerleme, bilmece, efsane ve masalları da çocuk edebiyatına katkılar sağlamıştır.

Çocuk Edebiyatının Türleri Nelerdir?

“Çocuk edebiyatı” keskin sınırları olmayan bir terimdir. Bu edebiyatı oluşturan kitaplar eğiten veya keyifli vakit geçirmelerine katkı sağlayan eserlerden oluşmaktadır. Her yaştan çocuk için geniş bir edebiyat envanteri vardır. Çocuklar için en yaygın edebiyat türlerinden bazıları resimli kitaplar, fıkra masal gibi geleneksel edebiyat, şiir, biyografi ve kurdu olabilmektedir. Bu temel edebi türlerden bilimkurgu, fantezi, efsaneler gibi çok sayıda alt tür doğmaktadır. Bu türlerden bazıları aşağıda listelenmiştir:

Geleneksel Edebiyat: Geleneksel çocuk edebiyatı genelde yazarı kesin olarak bilinmeyen halk hikayelerinin derlemelerinden oluşan türlere denmektedir. Ezop Masalları buna bir örnektir.

Şiir: Şiirler içeren çocuk kitapları da bulunmaktadır. Bunlardan bazıları tekerlemeleri de içermektedir.  Yusuf Dursun’un Yıldız Gözlü Melek Yüzlü Şiirler kitabı örnek olarak verilebilmektedir. Şiir kitapları çocukların farklı bir edebi türü öğrenmesine de katkı sağlamaktadır. Kolay okunabilir olan şiirler, çocukların ilgisini çekmekte, ezberleme yeteneğini de güçlendirmektedir.

Biyografi - Otobiyografi: Çocuklar için biyografi ve otobiyografiler genellikle onlara ilham vermek, onlar eğlenirken yeni şeyler öğrenmesini sağlamak için kaleme alınmaktadır. Tarihte önemli kişilerin hayatını anlatan tarihi kurgular en iyi seçeneklerdendir. Bunun için Anne Frank’ın Hatıra Defteri örnek verilebilmektedir.

Kurgu Eserler: Kurgu çok geniş bir alana yayılmaktadır. Ancak özellikle bilimkurgu, son dönemlerde çocuklar arasında oldukça popülerdir. Bu eserlerde zaman yolculuğu, hayali karakterler, hayvanlar veya konuşan cansız nesneler karakterize edilmektedir. Çocukların hayal gücünün gelişmesine en çok katkı sağlayan türlerdendir.

Çocuk Kitabı Türleri Nelerdir?

Çocuklar için farklı türde farklı türlerde kitaplar yayınlanmaktadır. Aşağıda bu kitap türlerinin listesi verilmiştir:

• Hikaye kitapları: Her yaştaki çocuğun sevdiği bir türdür. Bu tür kitaplar, güçlü bir ana fikirleri ile çocuklar için öğretici özellikler taşımaktadır. Genellikle hikayeler, kahramanların başarıları ile sona ermektedir. Bu başarılar çocukları başarıya teşvik etmektedir.
• Masal kitapları: Anlatıcının dilinden aktarılan bu masallar, çocuklara en uygun türlerdendir. Bu kitaplar güven, başarı, sevgi, çalışma, dürüstlük gibi farklı temalar işlemektedir. İlgi çekici ve eğlenceli üslupları, çocukların eğitimine katkıda bulunmaktadır.
• Fabl kitapları: Masal kitaplarının bir türüdür. Hayvanların, insani özelliklere sahip olduğu kitaplardır. Bu sayede çocuklara hayvan sevgisini aşılama konusunda önemli bir yere sahiptir. Ayrıca insani problemler, olaylar ve özelliklere sahip olan hayvanlar aracılığıyla gerçek dünya ile ilgili pek çok öğreti de sunulmaktadır.
• Şiir kitapları: Her ne kadar çocuklar ve şiir birbirine uzak gibi düşünülse de, şairler ile çocukların dünyası birbirine benzemektedir. Ses tekrarı, kelime oyunu, ahenk gibi unsurların bulunması şiiri, çocuklar için daha ilgi çekici bir hale getirmektedir.
• Bilim Kurgu Kitapları: Çocukların bilim dünyasına olan ilgisi açıktır. Bu yüzden onlara uygun şekilde hazırlanan bilimsel bilgiler, bu kitaplarla verilmektedir.
• Çocuk kitapları klasikler: Çocukların dünyayı tanıması açısından klasikler oldukça önemlidir. Dünya klasikleri, farklı ülkelerin kültürleri hakkında çocuklara pek çok bilgi sunmaktadır.
• Boyama kitapları: Her yaştan çocuğun sevdiği bir kitap türüdür. Farklı yaş aralıkları için farklı boyama kitapları hazırlanmaktadır. Bu kitaplar çocukların motor becerilerini ve görsel zekasını geliştirme açısından önemlidir.
• Çizgi roman kitapları: Görseller ve metinlerin iç içe geçtiği çizgi romanlar, çocukların ilgisini çekmektedir. Okurken görselleri takip etmek çocukların neden sonuç ilişkisini daha iyi anlamasına katkı sağlamaktadır.

Yaş Grubuna Uygun Kitap Seçimleri Nasıl Olmalıdır?

Çocuk kitapları, çocukların gelişimi evrelerine göre hazırlanmaktadır. Gelişim sürecinde çocukların algılama yetenekleri her dönem değişmektir. Dolayısıyla 3 yaş çocuğu kitapları ile okula giden çocuklar için olan eserler birbirinden farklıdır. Yaş grubuna uygun kitap çeşitleri aşağıda listelenmiştir.

• 0 – 2 yaş bebek kitapları: Yumuşak dokulu bez kitaplar, dokun hisset kitapları, hareketli kitaplar, sesli/müzikli kitapları tercih edilmelidir. İlk birkaç aydan sonra ise ilk sözcük kitaplarına, resimli masal/hikaye kitaplarına geçiş yapılabilir.
• 3 – 6 yaş çocuk kitapları: Bu dönemde kitap okuma alışkanlığının temelleri atılmaktadı Doğa temalı ve konuşan hayvanların bulunduğu kitaplar, çocukların ilgisini çekmektedir. Ebeveynler kitabı okurken çocuklarda da resimleri izleyerek hikayeye eşlik etmektedir.
• 6 – 9 yaş çocuk kitapları: Okumayı yeni öğrenen çocuklar için uygundur. Genellikle büyük puntolu yazılar ve bol resimli olarak hazırlanan kitaplar idealdir.
• 9 – 12 yaş çocuk kitapları: Okuma konusunda daha ileri seviyede olan çocuklar için hazırlanan kitaplarda hikayeler daha uzun olmaktadır. Bu kitaplarda resimlerle anlatıma sık sık başvurulması akıcılığı arttırmaktadır. Resimler, çocukların olaylar arasında ilişki kurma, kavrama gibi becerilerinin gelişmesine katkıda bulunmaktadır.
• 12 – 16 yaş çocuk/Genç kitapları: Gerçek dünyadan daha fazla iz taşıyan öyküler içermektedir Gençlik dönemine doğru geçilen bu yaş aralığı için ilgi çekici konular işlenmektedir. Eğlenceli hikayelerin yanı sıra öğreticilik daha ön plana çıkmaktadı Bu kitaplar çocuklarda hayal gücü ve gerçek dünya algısının gelişmesine katkı sağlamaktadır.

Yaş gruplarına göre çocuklar için tercih edebilecek oldukça fazla kitap vardır. Yaşa grubuna göre seçilen ve gelişim dönemine uygun içerikler, okuma alışkanlığını teşvik etmektedir. Örneğin okul öncesi çocuklara resimli, sesli kitaplar, ilkokul çocuklarına küçük hikayelerin olduğu resimli kitaplar  dönemine geldiğinde ise çocuk kitapları 12 yaş macera türünde olanlar tercih edilmelidir. Macera kitapları baştan sona heyecan içermektedir. Ana karakter, birçok zorluğu atlatmaktadır. Bu da macera kitaplarına hareket katmaktadır. Bununla birlikte olay örgüsü tahmin edilemeyecek şekilde kurgulanmaktadır. Her yeni bölümde yeni maceralar okurlarını beklemektedir. Bu durum da okumaya teşvik eden etkenlerdendir. 12 yaş ve üstü çocuklar, bu hikayeleri okurken okuma alışkanlığını geliştirebilmektedir.

Çocukların Mutlaka Okuması Gereken Kitaplar Nelerdir?

Çocuk kitaplarında çocukların pek çok konuda bilgi sahibi olması için özel olarak hazırlanmaktadır. Hazırlanan tüm eserlerde titiz bir dil kullanılmıştır. Süslü anlatımlardan kaçınılmış, olay örgüsü en sade şekliyle kurgulanmıştır. Ancak, sade diline rağmen kitaplarda macera öğeleri eksik olmamaktadır. Bu da çocuk okurların sıkılmamasını sağlamaktadır. Mutlaka okunması gereken kitaplar aşağıda listelenmiştir;

• Küçük Prens: Çocuk kitabı deyince akla ilk gelen eserlerden biridir. Dünya çapında büyük bir ün kazanmış bu kitap, oldukça fazla okuyucu kitlesine sahiptir. Her yaştan çocuk tarafından severek okunabilmektedir.
• Martı Jonathan Livingston: 12 yaş ve üzeri çocuklar için uygundur. Yer yer küçük görseller kullanılmıştır. Bir martının hayatını anlatır ve başarı temasını işler. Hikayenin ana karakteri yükseklere uçmak isteyen bir martıdır .Kitap, istemenin, başarmanın yarısı olduğu kanısını çocuklara aşılmaktadır.
• Ördek, Ölüm ve Lale: Çocukların kafasında çelişkiler yaratmadan ölümün de doğum kadar doğal olduğunu anlatmaktadır. 7 yaş ve üzeri çocukların okuması için uygundur. Sıcak ve esprili bir dile sahiptir. Bu nedenle zorlu bir konu olan ölümü, çocuklara naif bir şekilde aktarmaktadı
• Değirmenler Vadisi: 6 – 9 yaş aralığındaki çocuklar için hazırlanmıştır. Hayal kurma yeteneğini unutan insanların tembelleşmesini anlatır. Bunun tehlikeli bir durum olduğu, hayal kurmanın önemi gibi alt metinler içermektedi Çocuk hikaye kitabı 9 yaş için uygun bir dil ve anlatım kullanılmıştır.

Çocuk kitapları, yalnızca çocuklar tarafından değil, yetişkinler tarafından da okunmalıdır. Hem zengin içerikleriyle yetişkinlere de hitap etmektedir. Akıcı ve üslupları sayesinde bu kitaplar, okuyanları yormamaktadır. Aynı zamanda yetişkinlerin kitapları okuması denetim açısından da faydalıdır. Kitap içinde yer alan bilgilerin, ebeveynler tarafından incelenmesi, çocuğa uygun olup olmadığının anlaşılmasını kolaylaştırmaktadır. Tüm bunlarla birlikte çocuklar ebeveynlerinin kitap okuduklarını gördüğü zaman okumaya daha fazla istek göstermektedir.

Çocuk Kitabı Seçerken Dikkat Edilmesi Gerekenler Nelerdir?

Seçilen kitap çocuğun yaşına, gelişim özelliklerine, dil ve anlam dünyasına uygun olmalıdır. Çünkü her yaş, farklı kelimeleri anlayabilmektedir. Kelime oyunları ve soyut anlamın hakim olduğu eserler özellikle ilkokul çocuklarına ağır gelebilmektedir. Bu durumda çocuğu okumaya karşı soğuk bırakabilmektedir. Tam tersi olarak da çok sade anlatımlar 8 yaş üstü çocuklara hafif gelebilmektedir. Kurgu edebiyatı bu noktada devreye girebilmektedir. Ancak soyutluk minimum düzeyde tutulmalıdır. Ancak 12 yaş üstü çocuklar yavaş yavaş soyut kavramların konu alındığı macera ve aksiyon kitaplarını okumaya başlayabilmektedir. Tüm yaş gruplarından olan çocukların zihinleri ve hayal güçlerini destekleyen kitaplar tercih edilmelidir. Yazarlar tarafından kaleme alınan kitapların tamamı hayal gücüne ve zihne hitap etmektedir. 8 yaştan sonraki çocuklar için yazılan kitaplarda karakter tahlilleri yapılmakta ve dialoglar önem kazanmaktadır. Bu da çocukların hikayeye gözünde canlandırmalarına karakterleri tanımalarına katkı sağlamaktadır. Erken ilkokul döneminin kitapları çocukları öğrenmeye, yeni şeylerle tanıştırmaya odaklanırken 8 yaşından sonraki kitaplar biraz daha analizler, akıl yürütülebilir konular içermektedir. Kitap seçerken dikkat edilmesi gerekenler şöyldir;

• Kavram gelişimini desteklemesi açısından görsel ögelerle zenginleştirilmiş kitapları tercih edilmelidir. Bu görsel ögeler sayesinde çocukların nesne ve varlık algıları gelişmektedir.
• Heyecan uyandıran, kaliteli ve mizahi bir dille yazılan kitaplar, çocukların ilgisini çekmektedi Eğlenceli kitaplar, çocukların okuma alışkanlığı kazanmasına da yardımcı olmaktadır.
• Tercih edilen kitabın dil bilgisi kurallarına uygun olması önemlidir. Çocuk kitapları 8 yaş, noktalama işareti gibi konuların kavranmasına katkı sağlamaktadır. Okumayı ve yazmayı yeni öğrenen çocuklar, imla kurallarına uygun kitaplar okuyarak Türkçe’ye daha hakim olabilmektedir.

Aşağıda yaş grubuna göre kitap içeriklerinde dikkat edilmesi gerekenler listelenmiştir;

0 – 3 yaş grubu:

• Kısa ve uyumlu cümleler kullanılmalıdır.
• Bilindik nesneler olmalıdır.
• Az kelime ve bol resim kullanılmalı ve parlak renkler ile tasarlanmalıdır.
• Aile bireyleri ya da sevilen karakterler yer almalıdır.
• Kitap, çocuğun tutabileceği boyutta olmalıdır.

3 – 5 yaş grubu:

• Günlük yaşamdan öyküler ve tanıdık olaylara yer verilmelidir.
• Resimleri kaliteli olmalıdır.
• Çocuğun hayal gücünü harekete geçirmelidir.
• Ayrıntılı resimler kullanılmalıdır.

5 – 8 yaş grubu:

• Gerçek hikayeler ve güçlü karakterler olmalıdır.
• Çocukların ilgi alanına uygun konular tercih edilmelidir.
• Yabancı kelimeler kullanılmamalıdır.
• Gerçek hikayelerden alıntı yapılmalıdır.
• İyi ve doğru ile birlikte kötü ve yanlışlara da yer verilmelidir.
• Ayrıntılı resimler kullanılmalıdır.
• Yeni bilgileri öğretici bir şekilde vermelidir.

8 – 12 yaş grubu:

• Çocuğun beyin fırtınası yapmasını ve düşünmesini sağlamalıdır.
• Çocuğun ilgi alanı ve karakterine uygun olmalıdır.
• Çocuğa faydalı mesajlar vermelidir.
• Mümkünse çocuk kendi seçip almalıdır.

İyi Bir Çocuk Kitabı Nasıl Olmalıdır?

İyi çocuk kitapları, ne kadar ince olursa olsun neşeli öğeleri çocuklara sunmalıdır. İçindeki karakterler, çocukları güldürmelidir. Dili iyi kullanmalı, çocukların karakterlerden bir şeyler öğrenmesini sağlamalıdır. Aynı zamanda iyi hikayeler sayılar, harfler veya renkler hakkında basit kavramları öğretebilmektedir. Bunun yanı sıra sevgi, görgü, anlayış ve empati gibi soyut kavramları içermelidir. Bu kitapların faydaları aşağıda listelenmiştir.

• Eleştirel düşünme becerilerini geliştirmektedir.
• Çocukların hayal gücünü geliştirip beslemekte ve dünyalarını genişletmektedir.
• Kitaplar, çocukların dünyaya açılmadan önce dünyayı deneyimlemelerine yardımcı olmaktadır.
• İnsanlarla iletişimin güçlenmesine katkı sağlamaktadır.
• İyi kitaplar kültürel deneyimlerin paylaşılmasına olanak sağlamaktadır.
• Dil becerilerini geliştirmekte kelime dağarcığına yeni kelimeler eklenmesine katkıda bulunmaktadır.
• Hem zihinsel hem de duygusal gelişime katkı sağlamaktadır.
• Analitik beceriler, daha kolay hale getirmektedir.
• Hobilerin belirlenmesine katkı sağlamaktadır.
• Hem eğlenme hem dinlenme hem de yeni şeyler öğrenme fırsatını bir arada sunmaktadır.
• Yeni karakterler ve yeni hikayeler öğrenmek hafızanın gelişmesine de yardımcı olmaktadır.
• Karakterler arasında iletişimi gözlemlemek günlük yaşamdaki iletişim becerilerini güçlendirmektedir.
• Tarihi ve kültürü daha yakından tanıma fırsatı sunmaktadır.
• Problem çözme becerisini geliştirmektedir.
• Neden sonuç ilişkisi kurmayı kolaylaştırmaktadır.
• Özellikle ilkokul erken dönemlerinde kavramları anlamayı kolaylaştırmaktadır. Kitap okuyan çocuklar soyut kavramları daha erken yaşta kavrayabilmektedir.

Tüm bu faydaları sebebiyle kitaplar, hayatta önemli bir yere sahiptir ve her çocuğun mutlaka kitap okuma alışkanlığı kazanması gerekmektedir. Faydaları sayesinde bu kitaplar, okul derslerine de katkı sağlamaktadır. Çocuk kitaplarının fiyatları bazı faktörlere göre değişiklik göstermektedir. Örneğin; hangi yaş aralığına hitap ettiği fiyata doğrudan yansıyan bir özelliktir. Bununla birlikte kitabın içeriği, sunduğu bilgiler de fiyatlar açısından önemlidir. Yaş grubuna göre kitapların içinde bulunan resimler ve yazılar farklı olabilmektedir. Çocuk kitapları 11 yaş grubu, genellikle hem resim hem de yazıyı eşit oranda kullanmaktadır. Okul öncesi çocuklar için ise daha çok resimlerden oluşan kitaplar tercih edilmelidir Kitabın içinde yer alan çizimler, tasarımlar, görseller fiyatın belirlenmesinde etkilidir. Kitabın kalınlığı ve baskısı, üretim maliyetini etkilemektedir. Ciltli baskıya ve cilalı kağıda sahip kitaplar, daha dayanıklıdır. Böylece yırtılmalara, deformelere karşı uzun süre sağlam kalmaktadır. Küçük çocuklar için hazırlanan sesli, müzikli, hareketli vb. özelliklere sahip kitaplar daha yüksek fiyatlara sahip olabilmektedir. Bu kitaplar, küçük yaşta çocukların zihinsel ve motor becerilerinin gelişimi açısından oldukça önemlidir.