Tanzimat Dönemi Muhasebe Kayıt Düzenine Bir Bakış: Şirket-i Hayriye Finansal Raporlaması

Tanzimat, Osmanlı Devleti’nin geleneksel dönem ekonomik ilişkilerinde köklu¨ değişikliklerin gerçekleştiği, u¨retim ilişkilerinin yeniden şekillendiği ve şirketleşmenin hızla arttığı bir su¨reci beraberinde getirmiştir. Bu yeni su¨recin getirdiği en önemli yeniliklerden bir tanesi de özel sektör girişimlerinin başlaması ve bu şirketlerin finansal raporlama ihtiyaçlarının ortaya çıkmasıdır. Böylece devlet muhasebe sistemi olan merdiven kayıt yöntemi, özel sektör ihtiyaçlarını karşılayamamış; devlet bu dönemde çift taraflı kayıt yönteminin uygulanmasını karara bağlamıştır. Şirket-i Hayriye ise bu su¨recin önemli sonuçlarından birisi olan anonim şirket yapılanmasının ilk örneğini oluşturmaktadır. Şirket, yönetim, pazarlama, u¨retim, insan kaynakları, finans ve muhasebe gibi işletmecilik fonksiyonlarına sahiptir ve şirketin bu fonksiyonları dönemin girişimcilik ruhu hakkında ipuçları verebilmektedir. Bu çalışmada şirketin muhasebesi ele alınmaktadır. Muhasebe raporları işletmecilik faaliyetlerinin sonuçlarının kaydedildiği, sınıflandırıldığı ve özetlendiği bilgi cetvelleridir. Dolayısı ile işletmenin varlıkları, borçları, gelir ve giderlerinin yanı sıra, devletin du¨zenlemelerinin, yönetimin bakış açısının ve bu bakış açısıyla şekillenen ihtiyaçlarının çıktısıdır. Bu nedenle Tanzimat ile başlayan yeni ekonomik du¨zenin şirketin muhasebe raporlarına da yansıması beklenen bir durumdur. Bu bağlamda, şirketin Miladi 1854-1910 senesi muhasebe raporları incelenmektedir. Bu raporlarda, muhasebe kayıt du¨zeninin yıllar itibariyle gu¨nu¨mu¨z modern muhasebe uygulamalarına doğru evrildiği ve kayıt du¨zeninin ihtiyaçlara göre geliştirildiği göru¨lmektedir.