O Kara Günlerde

Nisan 1915 ile Nisan 1916 arasında, kamp müdürü Hüseyin Avni`nin savaştan sonra Andonyan`a verdiği bir belgeye göre, Meskene`den 110.934 sürgün geçmişti. 28.834 Ermeni yeniden tehcire tabi tutulurken, 80.000 kadarı çeşitli nedenlerden dolayı kampta ölmüştü. Kalan 2.000 sürgün Nisan 1916`da hala kamptaydı. Dolayısıyla kamptaki sürgünlerin yüzde yetmiş ikisi oarcıkta ölmüştü. Ağustos - Eylül 1916`da gizlice para dağıtmak üzere kampı ziyaret eden American Vacuum Oil Company`nin Alman asıllı görevlisi Auguste Bernau, daha ölçülü bir rakam vermektedir: "Yerinde edindiğim bilgiler 60.000 kadar Eremni`nin oraya gömüldüğünü teyit etmemi mümkün kılıyor" diye yazıyor titizlikle tuttuğu yolculuk günlüğünde.

Andonyan, orada bulunduğu süre içinde Meskene`de her gün 300 - 500 insanın öldüğünden bahsediyor.

Rakamlar, görmüş olduğumuz gibi, gerçekten de çok çarpıcı; kaba bir hesapla Suriye - Mezopotamya`ya varan on sürgünden biri Meskene`de ölmüş demektir.

Meskene`de sağ kalmayı başaranların çoğu için işler iyi gitmedi. Osmanlı otoriteleri 1916`nın bahar ve yaz aylarında Fırat kıyısındaki kampların büyük bir kısmını tasfiye ettiler ve sürgünleri Der Zor`a yönlendirdiler. Orada, bölgenin Çerkes çeteleriyle birlikte ahreket eden takviyeli jandarma birliği 1916 yazında 200.000 civarında insanı katletti.