Mustafa Çokay - Türkistan Bağımsızlığının Bayraktarı

XX . yüzyılın ilk yarısında Türk dünyasının öne çıkmış fikir ve devlet adamlarından birisi olan Mustafa Çokay günümüzde Türkistan`ın yakın tarihinin abide şahsiyetleri arasında yer almaktadır. 1917 Şubat İhtilali ile Çarlık rejiminin sona ermesiyle birlikte Rusya`da demokratik bir sistem kurulması ümidi yükselirken Azerbaycan, Başkurt, Kazak, Özbek, Kırgız, Tatar ve Türkmen gibi Türk halkları kendi milli devletlerini kurmak için harekete geçtiler. Bu meyanda Çokay’ın liderliğinde Hokand`da Türkistan Muhtariyeti ilan edildi. Ancak, Çarlık yerine kurulan Sovyet rejimi milli oluşumları güç kullanarak dağıtınca Çokay Paris`e geçerek Türkistan Türklerinin bağımsızlığını yolundaki fikri mücadelesini 1921`den 1941`de vefatına kadar sürdürdü. 

Avrupa`nın çeşitli ülkelerinde Almanca, Fransızca, İngilizce, Lehçe ve Rusça gibi dillerde yayınladığı kitap ve makale ile verdiği konferanslarla etkili bir mücadele yapan Çokay`ın ismi Sovyet Birliği`nde Stalin tarafından yasaklandı. 
Çokay`ın özellikle 1929-1939 yılları arasında Berlin`de yayınladığı Yaş Türkistan dergisindeki yazıları Türkistan tarihi ve kültürü için eşsiz bir kaynak niteliğindedir. Türk dünyasının birlik oluşturması gerektiğine inanan Çokay "Her dış Türk`ün iki vatanı vardır. Biri kendi doğduğu topraklar, ikincisi Türkiye`dir" diyerek bu hususta Türkiye`ye özel bir yer vermektedir. 

Bu çalışmada Prof. Dr. Abdulvahap Kara Çokay`ın hayatını ve fikirlerini tüm yönleriyle ele almakta ve Sovyet propaganda mekanizmaları tarafından onun II. Dünya Savaşı`nda Türkistan Lejyonerlerinin kurucusu Nazi işbirlikçisi bir vatan haini olduğu yönündeki iddialarının asılsızlığını da ortaya koymaktadır.