Mısır’da Mâtu¨rîdîlik Mezhebinin Etkisi

1256 yılında Gırnâta’ya bağlı bir kasabada doğan Ebû Hayyân, Arap Dili ve tefsir alanlarında öne çıkmış velud bir âlimdir. el-Bahru¨’l-Muhît adlı tefsiri, tefsir tarihinde iz bırakmış önemli bir mu¨fessirdir. 24 seneye yakın Endu¨lu¨s bölgesinde kalmış, 1280 yılında Mısır’a hicret etmiştir. 1236’da Kurtuba’nın, 1258’de ise Bağdat’ın du¨şmesi İslam du¨nyasını derinden etkilemiş, İslam du¨nyasının kurtarıcısı, istikrar ve gu¨ven ortamının teminatı yeni kurulan Memlu¨k devleti olmuştur. Vefatına yani 1344 yılına kadar da Mısır’da kalmış, tefsirini Kahire’de yazmıştır. el-Bahru¨’l-Muhît’te, Te?vîlât’a atfedilen 63 rivayet dikkatimizi çekmiştir. Tefsir literatu¨ru¨nde nam yapmış bu eserin Mâtu¨rîdî’ye ait 63 rivayeti içermesi bir soru işaretidir. İşte bu çalışmamız ile bu sorunun cevabını bulmaya çalıştık. Mâverâu¨nnehir bölgesine gitmediği bilinen Ebû Hayyân’ın o dönemin şartlarında Te?vîlât’a dair nu¨shaları elde etmesi ve önemli göru¨p eserine alarak nakletmesi önemlidir. Ebû Hayyân’ın bu rivayetleri nasıl elde ettiğini bulabilmek için çalışmaya Ebû Hayyân’ın temas edebileceği Hanefî-Mâtu¨rîdî alimleri tespit ederek başladık. Mısır ve Şam ile kayıtlayarak, Ebû Hayyân’ın yaşadığı asırda Mâtu¨rîdî mu¨ellifleri hoca-talebe silsilesiyle tespit etmeye çalıştık. Karşılaştığımız manzara şaşırtıcı derecede Zengin bir Mâtu¨rîdî birikimin Mısır ve Şam’da kökleştiğini göstermektedir. Ebû Hayyân’ın çevresindeki bu Mâtu¨rîdî birikimi Siğnâkî u¨zerinden hoca-talebe zinciriyle Mâtu¨rîdî’ye kadar ulaştırdık. Te?vîlât’a atfen aktarılan 63 rivayetin, Te?vîlât’taki karşılıklarını göstererek rivayetleri inceledik. Bu rivayetlerin kaynağı olabilecek Mâtu¨rîdî alimlerin eserlerini inceledik. Bu incelediğimiz eserlerin temelinde Mâtu¨rîdî kimliğinin mevcudiyetini göstermeye çalıştık. Böylelikle 14.yy’ın başlarında Hanefî-Mâtu¨rîdî ulemanın Mısır ve Şam topraklarında ekolleştiğini tespit etmeye ve göstermeye gayret ettik.