Halide

Her şeyi anlamaya çalışan, duyarlı, siyah gözleri vardı.

Küçük yaşlarında annesiz ve yalnız kaldı. Kendi içinde bir dünya kurdu.

31 Mart`ta isyancıların, işgal İstanbul`unda İngilizlerin, Milli Mücadele yıllarında Padişah`ın ölüm listesinde buldu kendini.

Maceralı hayatı, bir imparatorluğun ve genç Cumhuriyet`in en önemli dönüm noktalarına şahitlik etti.

Aykırıydı.

Özgürlüğüne çok düşkündü. Bu yüzden aşık olduğu adamı bile terk etti.

Yazıları, romanları, konuşmaları ve itirazlarıyla dünyanın en iyi tanıdığı Türk kadını oldu.

Hayatı Türkiyeli kadınların geçirdiği değişime ışık tuttu.

Çocukluğunda olduğu gibi, hastalıkları ve yalnızlığı içinde hayata gözlerini yumdu.

Tutkulu, hüzünlü ve isyankardı.

Adı Halide`ydi.

Halide Edip Adıvar... Türkiye`nin en güçlü, en ilgi çekici kadın yazar ve aktivistlerinden biri, belki de ilk akla geleni. Osmanlı`nın sancılı son dönemlerinde, Milli Mücadele yıllarında ve Cumhuriyet`in ilk dönemlerinde dikkat çeken bir aktör.

Sultanahmet Mitingi`nde kitleleri coşturan, İstiklal Savaşı`nda onbaşı rütbesi ile savaşan, azimli, yılmaz kadın. Kitaplarından tanıdığımız, bilinen üç beş fotoğrafından aşina olduğumuz sima.

Ya Halide? Babasının adından, eşinin soyadından, yazar kimliğinden bağımsız bir kadın olarak Halide...

Halide Edip denilince, çoğumuzun aklında, Sultanahmet Mitingi`ndeki görüntüleri, İngiliz edebiyatı profesörü olarak ders verdiği kürsülerdeki halleri ya da ömrünün son yıllarında çekilmiş, değirmi başörtülü, elinde sigara izmaritli fotoğraflar belirir. Oysa herkes gibi Halide`nin de bir hayatı; bu fotoğrafların arkasına saklanmış, tutkuyla, hüzünle ve isyanla örülmüş destansı bir ömür vardır.

Belgesel yapımcısı ve yazar Kemal Öztürk, Timaş Yayınları tarafından okurlara sunulan Halide: Tutku, Hüzün, İsyan isimli kitapta bilindik "Halide" fotoğrafının arkasındaki asıl portreyi bulmaya çalışıyor. Gençliğiyle, yaşlılığıyla, kavgaları ve mücadeleleri ile bambaşka bir Halide`yle buluşturmaya çalışıyor okuyucuyu ve bunu görsel açıdan hayli zengin bir çalışma ile yapıyor.

Mor salkımlı bir evde gözlerini açan Halide`nin çocukluk yılları boyunca kendisine eşlik eden kareleri görüyoruz en başta: Erken yaşta kaybedilen anne, konaktaki kalabalık, üvey anneler, torununun annesizlik acısını bir nebze olsun hafifletmeye çalışan Mevlevi Haminne, kızının İngiliz terbiyesine göre yetişmesini isteyen baba Edip Bey Halide`nin yeme içme düzenini bile buna göre ayarlamışken sokaklarda özgürce horoz şekeri yiyen akranlar, kolej yılları, dayanılmaz matematikçi Salih Zeki`ye duyduğu aşk ve ilk evliliği.

Şiddetle karşı çıktığı çok eşliliği hazmedemeyip büyük bir aşkla bağlı olduğu Salih Zeki`den ayrılışı, Darülmuallimat ve Lübnan`daki hocalık günleri, Dr Adnan Bey`le evliliği ve Milli Mücadele yılları, bir süre sonra Mustafa Kemal`le görüşlerinin ayrılması ve 15 yıl süren "gönüllü sürgün", bağımsızlığı için onca mücadele ettiği ülkesine ancak 1939`da geri dönmesi ve eserleri.

Sayfalar arasında gezinirken bazı sürprizlerle de karşılaşıyoruz. Yazar, Halide Edip`le Mustafa Kemal arasındaki görüş ayrılığında belki de Mustafa Kemal`in Latife Hanım`la evlenmek üzere Fikriye Hanım`ı yurtdışına tedaviye göndermesinin yatabileceğini söylüyor. Belki de Halide, Fikriye`den vazgeçen Mustafa Kemal`de Salih Zeki`yi görmüştü. "Belki de Halide ile Mustafa Kemal arasında yaşanan sorunların temelinde bir de bu olay vardır. Halide de Mustafa Kemal gibi güçlü, otoriter ve bir kadına asla bağlanmayan birine âşık olmuştu ve Fikriye gibi karşılık bulamamıştı. Halide de Fikriye gibi ikinci bir kadın yüzünden sevdiği adamdan ayrılmıştı. Halide de Fikriye gibi çok acı çekmişti."

Ya da uzun süren sürgün yüzünden babaannesini ancak çocukluğunun ilerleyen dönemlerinde görebilen torun Ömer Sayar`ın Halide`yle ilk karşılaşmasını anlatışı ile şaşırabiliyoruz: "Küçücük bir kadındı, müthiş etkileyici bir yüzü vardı, asık suratlı. Saçlarını sıkıca yapıştırıp arkada topuz yapmıştı ve hafif mavimtıraktı, çivit sürüyordu galiba. Elleri son derece bakımlıydı, manikürlüydü ama renkli değil de cilalıydı. Elinde ağızlığıyla sigarası, kalın -herhalde gözü çok bozuktu- kavanoz dibi gibi kalın gözlükleri vardı. Yuvarlak. İlk öyle gördüm. Ne yalan söyleyeyim, ürktüm."

Kemal Öztürk kitabı Şirin Tekeli, Hülya Gülbahar, Ayşe Durakbaşa, Serpil Çakır, Fatma Karabıyık Barbarosoğlu gibi hukuk, sosyoloji ve edebiyat dünyasından çeşitli isimlerden görüşler alarak zenginleştirmiş. Bu yöntem belli ki yazarın Halide Edip`i sadece kendi hayatı ile sınırlandırmadan Türk kadın hareketi bağlamında incelemek istemesinden kaynaklanıyor.

Kitabın belki de en dikkat çekici yanı, özenli görsel tasarımı. Halide Edip`in birinci ve ikinci kuşak torunları Ömer ve Adnan Sayar`ın katkıları ile ailenin fotoğraf albümünden istifade edilerek hazırlanan çalışmada şimdiye dek bilinmeyen bazı fotoğraflar okuyucuya sunulmuş. Elif Sevinçgül imzasını taşıyan tüm sayfalar dönemin atmosferine ve Halide`nin iç dünyasına yaklaşmak yolunda çaba sarf ediyor.

Timaş Yayınları bir kısmı daha önce hiç bilinmeyen fotoğraflardan yola çıkılarak hazırlanmış bu albüm-kitapla Türkiye`de belgesel kitaplara giden yolu açma iddiasında.

"Belgesel kitap" kavramı ülkemiz için yeni bir konu, adı konulmuş ve konulmamış örneklerine daha ziyade yurtdışında rastladığımız bir tür. Ancak son dönem okuyucu eğilimleri giderek görsel malzemeden yana zengin, iç tasarımlarına özen gösterilmiş, akıcı metinlere sahip kitaplara doğru kayıyor. Bu da yakın gelecekte belgesel kitapların giderek daha gözde olacağı şeklinde yorumlanıyor.