Mehmet Ziya Gökalp, ( d.23 Mart 1876, Diyarbakır; 25 Ekim 1924, İstanbul) tarih, siyaset, araştırma-inceleme türlerinde yazan ve günümüze kadar 12 adet kitabı bulunan yazar, toplumbilimci, şair ve siyasetçidir.
Ziya Gökalp, ilköğrenimini 1883 yazında kayıt yaptırdığı Mercimekörtmesi Mahalle Mektebi’nde okumuştur. 1886 yılında girdiği Mektebi Rüştiye-i Askeriyye’de hocası Kolağası İsmail Hakkı Bey’den dersler almaya başlamıştır. Yazar, 1891 yılında İdadi-i Mülkiye’ye kayıt olmuştur. Ancak 1894 yılında okulu tamamlayamadan ayrılmıştır. 1893 yılında öğretmeni Doktor Yogi’den felsefe dersleri, Maarif Müdürlüğü yapan Mehmet Ali Ayni’den ise tarih dersleri almıştır. Liseden ayrıldıktan sonra amcasında Arapça ve Farsça dersleri görmüştür. Ziya Gökalp, ekonomik problemlerle öğrenimine devam edememesi ve ailesinin evlilik baskıları sebebiyle intihar girişiminde bulunmuştur. 1896 yılında Veteriner Mektebine kayıt yaptırmıştır. Bu süreçte yasak kitaplar okuması nedeniyle cezaevine gönderilmiştir.
Ziya Gökalp’in 12 adet eseri bulunmaktadır. Ziya Gökalp’in kitapları aşağıda listelenmiştir:
Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak
Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler
Ziya Gökalp, 12 adet kitap yazmıştır.
Ziya Gökalp’in ilk kitabı 1914 yılında çıkan ve 144 sayfadan oluşan Kızıl Elma adlı şiir kitabıdır. Yazar, hiçbir sanat kaygısı gütmeden Türkçülük düşüncelerini yazıya aktarmıştır.
Ziya Gökalp’in en sevilen kitabı Türkçülüğün Esasları adlı eseridir.
Ziya Gökalp’in 1914 yılında çıkan Kızıl Elma kitabı 144 sayfadan oluşur. Yazar, hiçbir sanat kaygısı gütmeden Türkçülük düşüncelerini yazıya aktarmıştır.
Ziya Gökalp’in Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak adlı kitabı 88 sayfadan oluşur. Kitap, Tanzimat Fermanı’nın ilanından itibaren Osmanlı Devletinde tartışılan Türkçülük, İslamcılık ve Medeniyetçilik fikir akımlarını içerir. Ziya Gökalp, devletin ve milletin kurtuluşunu üç fikrin uzlaşmasında aramıştır.
Ziya Gökalp’in Yeni Hayat adlı şiir kitabı 88 sayfadan oluşur. Yeni Hayat şiir kitabında yer alan otuz iki şiir, Ziya Gökalp’in inkılap hakkındaki düşüncelerin şiir ile ifade edilmiştir. Ziya Gökalp’e göre Yeni Hayat ; yeni iktisat, yeni aile, yeni felsefe, yeni ahlak, yeni siyaset ve yeni hukuk demektir.
Ziya Gökalp’in Türkçülüğün Esasları adlı kitabı 158 sayfadan oluşur. Türkçülüğün Esasları kitabı, Türk milliyetçiliğinin temel eserlerinden biridir. Türk milliyetçiliği tüm fikir ve teklifleri bir sistem bütünlük içinde ortaya koyan sosyolojik bir kitaptır.
Ziya Gökalp’in Türk Medeniyet Tarihi adlı kitabı 332 sayfadan oluşur. Türk Medeniyet Tarihi kitabı, töre ağırlıklı olarak Meşrutiyet’e kadar bir arada işlenmeyen konuların detaylarını anlatır. Eser, Ziya Gökalp’in sosyolojisini anlamak için kaynak kitaptır. Yazar öldükten sonra kitaplaştırılmıştır.
Ziya Gökalp, eserlerini Milli edebiyat dönemi içerisinde oluşturmuştur. Türkçülük akımında ilk çalışmalar Tanzimat döneminde başlamıştır. Ziya Gökalp, Türkçülük akımını ilk defa sosyolojik metotlarla incelemiştir ve sistem haline getirmiştir. Başlangıçta Turancılık çizgisinde olan Gökalp, zamanla aşırı milliyetçi düşüncelerden uzak durmuştur. Türkçülük akımının gelişmesinde Cumhuriyet öncesinde ve sonrasında eserleriyle önemli katkılarda bulunmuştur. Bu akımı edebiyatta etkisini göstererek dilde sadeleşme başlamıştır.
Ziya Gökalp, Türkçülük akımını savunmuştur. Türkçülük akımı, Fransız devriminin yarattığı milliyetçilik düşüncesi, Osmanlı İmparatorluğundaki yabancı toplumları ayaklandırırken, Tük aydınlarını da uyandırmıştır. Ziya Gökalp’e göre Türkçülük, Tük milletini yükseltmek demektir. Dolayısıyla Türkçülüğün oluşumunu anlamak için, millet adı verilen zümrenin oluşumunu anlamak gerekir.
Yazar, eserlerinde Türkçülüğün esaslarından bahseder. “Genç Kalemler”, “Yeni Mecmua”, “Türk Yurdu” dergilerindeki yayınlarla “Türkçülük” akımı Tük dili ve edebiyatında yankılar uyandırır. Ziya Gökalp, Ali Canip Yöntem, Ömer Seyfettin, Ahmet Vefik Paşa, Şemsettin Sami, Yusuf Akçura gibi sanatçılar bu akıma mensuptur.
Ziya Gökalp’in şiir kitapları aşağıda listelenmiştir.
Ziya Gökalp, sosyolojinin kurucusu olup ve yaygınlaşmasını sağlayan isimdir. Yazar, sosyolojiyi üniversitelere taşımış, araştırma enstitüsü kurmuş ve sürekli yayın çıkararak sosyolojinin gelişmesini sağlamıştır.
Ziya Gökalp, 1910’lu yıllarda Durkheim’ in eserleri ve sosyoloji ile tanışmıştır. Bu tanışma, fikir hayatının en önemli aşamalarındandır. Ziya Gökalp, Durkheim’ in sosyolojisini toplumun meselelerini anlamak ve çözüm bulmak için bir yol olarak görmüştür. Yazar, yeni bir Türk sosyolojisi kurmak için incelemeler yapmıştır. Ziya Gökalp, ayrıca Türkçülük akımını ilk defa sosyolojik metotlarla incelemiştir ve sistem haline getirmiştir.
Ziya Gökalp, sosyolojizm ekolünün temsilciliğini yapmıştır. Sosyolojizm ekolü, toplumun birey üzerinde egemen olma anlayışıdır. Auguste Comte ve Emile Durkheim tarafından geliştirilmiştir.
Ziya Gökalp, halk bilimini Türkiye’ye duyuran ilk isimler arasında farklı görüşleriyle öne çıkmış bir fikir insanıdır. 1913 yılında “Halk Medeniyeti I Başlangıç” adıyla kaleme aldığı yazısı, Türkiye’de halk biliminin varlığından bahseden ilk yazılardan birisidir. Halkı, milletin; halk kültürünü ise kültürün asıl unsuru olarak kabul etmiştir. Ziya Gökalp, bilim ve edebiyat çalışmalarında “halka doğru” düşüncesini savunmuştur. Halkı sözlü geleneğe taşıyan topluluk olarak tanımlamıştır. Ziya Gökalp’in halk ve halk bilimi terimlerine bakış açısında iki unsur ön plandadır. Bu unsurlardan ilki “gelenek”, diğeri ise “sözlülük” tür.
Ziya Gökalp, Turancılığın öncü isimlerindendir. Turancılık, tüm Ural- Altay kavimlerinin birliğini savunan bir görüştür. Ziya Gökalp'in Selanik'te ‘’Genç Kalemler’’ dergisinde yazdığı "Turan" şiirinde geçen "Vatan ne Türkiye'dir Türklere, ne Türkistan; Vatan büyük ve müebbet bir ülkedir: Turan." dizeleri Türkiye'deki Turancılık anlayışının temelini oluşturmuştur. Bu düşünce, milli edebiyat anlayışını beslemiştir.
Ziya Gökalp, Türk milliyetçiliğinin tüm fikir ve gerekliliklerini bir sistem içinde ortaya koyan sosyolojik bir kitaptır. Türk milliyetçiliğinin temel eserlerindendir. Eser, Türkçülüğün Özü ve Türkçülüğün Programı olarak iki bölüme ayrılmıştır.
Ziya Gökalp, birçok dergide yazıları yayımlanmış ve dergilerin yayımlanmasına öncülük etmiştir. Ziya Gökalp’in yazdığı dergilerden bazıları: Yeni Mecmua, Genç Kalemler, Küçük Mecmua, Türk Yurdu, İctimaiyat Mecmuası, İslam Mecmuası, Edebiyat Fakültesi Mecmuası, İlim, Felsefe, Fen Tetebbuatı Mecmuası, Halka Doğru Mecmuası, Muallim Mecmuası, Şair Mecmuası’dır.
Ziya Gökalp, Diyarbakırlıdır.
Ziya Gökalp’in babası Vilayet Evrak Memuru Mehmet Tevfik Efendi’dir.
Ziya Gökalp, öğrenimini İstanbul, Diyarbakır gibi şehirlerde geçirmiştir. İdeolojik yaklaşımları Doktor Yogi’den aldığı felsefe dersleri, Maarif Müdürlüğü ve İdadi’de tarih öğretmenliği yapan Mehmet Ali Ayni’den ise tarih dersleriyle oluşmaya başlamıştır. Ziya Gökalp, okumayı, araştırmayı çok seven meraklı bir çocukluk geçirmiştir. Maddi imkansızlıklar ve ailesinin evlendirme çabaları sebebiyle Ziya Gökalp, intihar girişiminde bulunmuştur.
Ziya Gökalp, 1900 yılında amcasının vasiyeti sebebiyle Vecihe Hanım ile evlenmiştir. Bu evlilikten Sedat, Seniha, Hürriyet, Türkan adlı dört çocukları olmuştur.
Ziya Gökalp, ilköğretimi 1883 yazında kayıt yaptırdığı Mercimekörtmesi Mahalle Mektebi’nde okumuştur. 1886 yılında girdiği Mektebi Rüştiye-i Askeriyye’de hocası Kolağası İsmail Hakkı Bey’den dersler almaya başlamıştır. Yazar, 1891 yılında İdadi-i Mülkiye’ye kayıt olmuştur. Ancak 1894 yılında okulu tamamlayamadan ayrılmıştır. 1893 yılında öğretmeni Doktor Yogi’den felsefe dersleri, Maarif Müdürlüğü yapan Mehmet Ali Ayni’den ise tarih dersleri almıştır. Liseden ayrıldıktan sonra amcasında Arapça ve Farsça dersleri görmüştür. Ziya Gökalp, ekonomik problemler sebebiyle öğrenimine devam edememiştir.
Ziya Gökalp’te Osmanlı Devleti’nin dağılma sürecine girdiği dönemde siyasal, askeri, dini ve ekonomik sorunların izlerini görmek mümkündür. Bu tesirlerle birlikte düşünce yapısı içerisinde kültürel bir ulusçuluk anlayışı ile temellenmiştir. Kitaplarında Türkçülük, milliyetçilik, hürriyet, adalet gibi kavramlar sık sık geçirilmiştir. Yazarın eserlerinde okura bilgi verme amacı vardır. Ziya Gökalp, eserlerinde Batı’nın teknolojik ve bilimsel gelişmesini sağlayan pozitif bilim anlayışını edebiyatta uygulamıştır. Dili daha yalın ve akıcıdır. Milli edebiyatın kurulması ve gelişmesinde rol oynamıştır.
Ziya Gökalp, 1900 yılında amcasının vasiyeti sebebiyle Vecihe Hanım ile evlenmiştir. Bu evlilikten Sedat, Seniha, Hürriyet, Türkan adlı dört çocukları olmuştur.
Ziya Gökalp, 25 Ekim 1924 yılında henüz 48 yaşındayken vefat etmiştir.
Ziya Gökalp’in mezarı, İstanbul’da Sultan 2. Mahmut Türbesindedir.
