Ali Oktay Rifat (10 Haziran 1914,Trabzon - 18 Nisan 1988, İstanbul); Cumhuriyet Dönemi'nde şiir, roman, tiyatro gibi farklı türlerde birçok eser yazmış Türk şair, oyun yazarı, roman yazarı ve avukattır. Garip akımının kurucuları arasında yer almış, İkinci Yeni şiir akımının yol açıcılarından olmuştur.
Oktay Rifat'ın biyografisi incelendiğinde köklü bir aileden geldiği görülmektedir. Babası, şair Samih Rifat'tır. Hem akrabaları arasında hem de yetiştiği çevrede birçok aydın vardır. Cumhuriyet Dönemi'nin ünlü şairlerinden Nazım Hikmet'in kuzenidir.
Oktay Rifat eğitim hayatına dedesinin İstanbul’daki Fransızca eğitim veren özel okulunda başlamıştır. İlkokulu Ankara’da bulunan Latife Hanım İlk Mektebinde tamamlamıştır. Ankara Erkek Lisesi’ni ve AÜ Hukuk Fakültesi’ni bitirmiştir. İlkokul yıllarında Orhan Veli'yle, lise yıllarında Melih Cevdet Anday ile tanışmıştır. Hukuk doktorası yapmak için Paris'e giden Oktay Rifat, 2. Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine doktorasını tamamlayamadan Türkiye'ye dönmüştür.
Oktay Rifat'ın yaşam özeti incelendiğinde yazarlık dışında zabit kâtipliği, asil memurluk, mümeyyizlik yaptığı görülmektedir. Şair 1947- 48 yılları arasında Ankara’da Radyo Dairesi Müdürlüğünde şeflik de yapmıştır. İstanbul'a taşındıktan sonra TCDD Haydarpaşa Bölgesine avukat olarak giren Oktay Rifat, 1973 yılında emekli olmuştur.
Oktay Rifat'ın eserleri Nebioğlu Yayınevi, Marmara Kitabevi, Yeditepe Yayınları, Adam Yayınları, E Yayınları, Koza Yayınları ve Yapı Kredi Yayınları gibi birçok yayınevi tarafından yayımlanmıştır. Eserleriyle hem şiir hem de tiyatro ve roman ödülleri almıştır. Oktay Rifat, yapıtları ve görüşleriyle Türk edebiyatına farklı açılımlar kazandırmış bir isimdir. Birçok sanatçıyı etkilemiştir. Kitapları günümüzde de ilgi görmeye devam etmektedir.
Oktay Rifat’ın 30 adet eseri aşağıda listelenmiştir:
Oktay Rifat’ın ilk yazısı, Sesimiz dergisinin altıncı sayısında çıkan "Hepsi Var. Sevgilim Yok" isimli mensur şiirdir.
Oktay Rifat’ın yayımlanan eserlerinin sayısı 25’i geçmektedir.
Oktay Rifat’ın 20 adet şiir kitabı aşağıda listelenmiştir:
Oktay Rifat’ın en ünlü şiirlerinden 5 tanesi aşağıda verilmiştir:
PERÇEMLİ SOKAK'TAN
I
Bulutların çıkınında
Mis kokulu güvercinleri gökyüzünün
Çıldırtırlar insan gözlü kedileri
Ay doğar kuyulara yalınayak
Telgrafın tellerinde gemi leşleri
II
İşte kara dutları güneşin
Papatyaların renkli camları
Başakları evlerin
Kan rengi kız çocukları yelesiz
Lokma lokma ağaçların altında
Tren yolunda eğri büğrü
Damları doğrayan makas
Gel bulutsuz masalara yaslan
Elimi tut büyüsün
Yüzüme bak çalsın
İçimdeki çalar saat
Dönüş yollarında sarmaş dolaş
Vapurlar geçsin aramızdan
...
İSTANBUL TÜRKÜSÜ
Kasımpaşa kıyıları tersane
Bir kız sevdim alimallah bir tane
Herdem sevdalıya kız mız bahane
Top çiçeğim deste gülüm
Canım İstanbullum
Aman aman bahane
Gittim baktım şıkır şıkır Balıkpazarı
Üç tek attım sarhoş oldum ayak üzeri
Üç doluya üç tanecik badem şekeri
Top çiçeğim deste gülüm
Canım İstanbullum
Aman aman badem şekeri
ELLERİ VAR ÖZGÜRLÜĞÜN
...
6
Elleri var özgürlüğün,
Gözleri, ayakları;
Silmek için kanlı teri,
Bakmak için yarınlara,
Eşitliğe doğru giden.
7
Ben kafes, sen sarmaşık;
Dolan dolanabildiğin kadar!
8
Özgürlük sevgisi bu,
İnsan kapılmaya görsün bir kez;
Bir urba ki eskimez,
Bir düş ki gerçekten daha doğru.
9
Yiğit sürücüleri tarihsel akışın,
İşçiler, evren kovanının arıları;
Bir kara somunun çevresinde döndükçe
Dünyamıza özgürlük getiren kardeşler.
O somunla doğrulur uykusundan akıl,
Ağarır o somunla bitmeyen gecemiz;
O güneşle bağımsızlığa erer kişi.
…
ESKİ ZAMAN AŞIĞI
Ben eski zaman âşığıyım
Sevda çeker düşünürüm ağlarım
Bazen tilki kadar kurnaz bazen akılsız
Bazen çocuk gibiyim bazen bakakalırım.
Herkes âşık olur sevdalanır
Bir yolu var gönül çekmenin de
Benimki sevda değil ateşten gömlek
Bir kor düşmüş ışıl ışıl yanar içimde
Ama ben eski zaman âşığıyım
Sevmek kadar kanatlanmak da gelir elimden
Gece hayalimde gündüz fikrimde
Ela gözlü o yâr çıkmaz gönülden
ANIŞ
Her dakikasını ayrı hatırlarım
Erenköy'de geçen zamanımın
Rüyama girer bir arada
İstanbul bahar ve Türkân'ım
Bir odamız vardı etrafı sarmaşık
Bostanlara bakan penceremiz
O güller kadar taze
Ben ona deli gibi âşık
Bir yastıkta dinlenir başlarımız
Saçlarım saçlarına karışırdı
O güzel bir kızdı ince alımlı
Ne giyse yaraşırdı
Yeter ki gönüller şen olsun
Şarkılar söylerdik yolda
Hep karşıma otururdu ellerini tutardım
Akşam üstü eve dönerken paraşolda
Ağaçlar çiçekteydi
Türkân'ım sağ beraberimde
Kalbim sevda içindeydi
İstanbul bahar içinde
Oktay Rifat’ın tüm şiirlerinin toplam sayısı hakkında kesin bir bilgi yoktur.
Oktay Rifat’ın en ünlü şiiri “Perçemli Sokak”tır.
Oktay Rifat’ın ilk şiiri, Sesimiz dergisinde yayımlanan “Mermer Merdivenler”dir.
Oktay Rifat şiirleri, değişime açık şiirlerdir. Şair hem Garip döneminin önemli temsilcilerinden hem de İkinci Yeni’nin yol açıcılarındandır. Oktay Rifat’ın Garip döneminde yazdığı şiirler süsten arınmış, sade bir dille kaleme alınmış, anlamı açık olan şiirlerdir. Kendinden önceki şiir geleneklerine kapalıdır. Biçim endişesi taşımayan, günlük yaşamın içinden eserlerdir.
Oktay Rifat’ın İkinci Yeni döneminin “Perçemli Sokak” kitabıyla başladığı kabul edilmektedir. Şair bu dönemde anlamı kapalı, dilin sınırlarında dolaşan, deformasyon içeren şiirler yazmıştır. Garip döneminin süsten arınmış şiirinin tersine imgeler, zengin imajlarla örülü eserlerdir.
Oktay Rifat'ın toplumcu gerçekçi şiir anlayışının ve saf şiirin özelliklerini taşıyan eserleri de vardır. Toplumcu gerçekçi anlayışı yansıtan eserlerine "Aşağı Yukarı" ve "Karga İle Tilki" kitapları örnek gösterilmektedir. Köyü ve köylüyü toplumcu gerçekçi bir anlayışla işlemiştir. Saf şiir özelliklerini yansıtan eserlerine "Şiirler", "Elifli" ve "Koca Bir Yaz" kitapları örnek gösterilebilmektedir. Oktay Rifat bu dönemdeki şiirlerinde insan duyarlılığı ve sevgi temaları üzerinde durmuştur. Bu dönem şairin dili için zirve dönem kabul edilmektedir.
Oktay Rifat’ın şiirleri ve şairliği hakkında Behçet Necatigil’in değerlendirmesi şu şekildedir: “Orhan Veli ve Melih Cevdet ile birlikte çıkardığı ‘Garip’ adlı kitabı ile Yeni Şiir’in kurucularından oldu. Her kitabında değişik bir nitelik gösterdi. Başlangıçta yeni bir hava içinde güçlü aşk şiirleri, toplumcu sanat ilkesinden hareketle, halk deyim ve söyleyişlerinden, masal ve tekerlemelerden faydalanarak başarılı taşlamalar, sosyal şiirler yazdı. Son şiirlerinde öz ve biçim yoğunlaştırmalarıyla, estetik planda yeni ve güçlü bir atılım gösterdi.”
Oktay Rifat, şiirlerini belli bir türe bağlı kalarak yazmamıştır.
Oktay Rifat, ilk şiirlerinde Garip döneminin şiir anlayışını benimsemiştir. Zamanla İkinci Yeni’nin şiir anlayışıyla yazmaya başlamıştır.
Oktay Rifat, hem hece ölçüsünü hem de serbest ölçüyü kullanmıştır.
Oktay Rifat, Garip dönemindeki şiirlerinde kafiye kullanmamış, kafiyeyi şiirden çıkarmaya çalışmıştır. Fakat zaman içinde şairin şiir anlayışı değişmiştir. Kafiye çeşitleri içeren şiirleri de vardır.
Oktay Rifat’ın şiirleri, Nebioğlu Yayınevi, Marmara Kitabevi, Yeditepe Yayınları, Adam Yayınları, E Yayınları, Koza Yayınları ve Yapı Kredi Yayınları gibi birçok yayınevi tarafından yayımlanmıştır. Oktay Rifat’ın şiirlerinin yayımlandığı gazete ve dergilerin bazıları aşağıda listelenmiştir:
Oktay Rifat’ın 3 adet romanı aşağıda maddeler halinde listelenmiştir:
Oktay Rifat’ın 7 adet tiyatro oyunu aşağıda maddeler halinde listelenmiştir:
Oktay Rifat, Cumhuriyet Dönemi yazarıdır.
Oktay Rifat, Garip akımıyla beraber sanat toplum içindir anlayışını benimsemiştir. Zaman içinde Garip akımının etkisinden sıyrılan şair, sanat sanat içindir anlayışını benimsemiştir.
Oktay Rifat, Garip akımının kurucularındandır ve bu akımdan etkilenmiştir. Fakat Oktay Rifat, şairliği süresince tek bir akıma bağlı kalarak şiir yazmamıştır. Şairin toplumcu gerçekçi ve İkinci Yeni çizgisinde şiirleri de vardır.
Oktay Rifat ile Nazım Hikmet akrabadır. Nazım Hikmet’in annesi Ayşe Celile Hanım, Oktay Rifat’ın annesinin kız kardeşidir. Teyze çocukları arasında mesafeli bir ilişki olmuştur. Akrabalıkları şiirlerini etkilememiştir. İki şairin şiir anlayışı birbirinden farklıdır.
Oktay Rifat’ın etkilendiği isimlerin bazıları aşağıda listelenmiştir:
Oktay Rifat, eserleri ve şiir hakkındaki görüşleriyle Türk edebiyatına yön vermiş şairlerdendir. Hem kendi döneminde hem de sonrasında birçok şairi, yazarı, sanatçıyı etkilemiştir.
Oktay Rifat hem Garip hareketinin kurucularından olması hem de İkinci Yeni şiirinin yol açıcılarından olmasıyla edebiyatımızda önemli bir yere sahip olmuştur.
Oktay Rıfat’ın eserleri, Bilgi Yayınevi, Adam Yayınları, Karacan Yayınları, Varlık Yayınları ve Yapı Kredi Yayınları gibi birçok yayınevi tarafından yayımlanmıştır. Okyat Rifat’ın eserlerinin yayımlandığı gazete ve dergilerin bazıları aşağıda listelenmiştir:
Oktay Rifat, 1933 yılında Ankara Asli Ticaret Mahkemesinde zabit katibi olarak çalışmaya başlamıştır. 1934 yılında ise asil memurluğa atanmıştır. 1943 yılında Maliye Vekaleti Bütçe ve Mali Kontrol Umum Müdürlüğünde 2. sınıf mümeyyiz olarak çalışmaya başlayan Oktay Rifat, 1944-47 yılları arasında Basın Yayın Umum Müdürlüğü Etüt Heyeti Reisliğinde birinci sınıf mümeyyizlik yapmıştır. Oktay Rifat, 1947-48 yıllarında Ankara’da Radyo Dairesi Müdürlüğünde şeflik yapmıştır. Ardından 1955 yılında İstanbul’a yerleşen şair, TCDD Haydarpaşa Bölgesine avukat olarak girmiş ve 1973 yılında emekli oluncaya kadar burada çalışmıştır.
Oktay Rifat, sosyalisttir. Dünya görüşünü şu sözlerle dile getirmiştir: “Sosyalistim. Şiir, sosyalizm ve yalandan sakınma, bana kişiliğimin temel direkleri gibi gelir.”
Oktay Rifat’ın hayatını konu alan belgesel ve programların üçü aşağıda listelenmiştir.
Oktay Rifat’ın eserlerinden alınan 20 alıntı aşağıda listelenmiştir:
Cıvıl cıvıl;
Az gelişmiş toplum gibi, sen gidince,
Boynum bükük
Oktay Rifat’ın aldığı ödüller aşağıda listelenmiştir:
Oktay Rifat, baba ve anne tarafından İstanbulludur. Doğduğu şehir ise Trabzon’dur.
Oktay Rıfat’ın babası, Mustafa Sâmih Rifat Bey’dir. Samih Bey, 2. Meşrutiyet ve Cumhuriyet Dönemi şair, yazar ve dil uzmanıdır. 1874 yılında İstanbul’da doğmuştur. Memurluk, edebiyat hocalığı, müsteşarlık, milletvekilliği yapmıştır. Millî Mücadele döneminde yaptığı konuşmalarla askere moral vermiş, tanınmış hatipler arasında girmiştir. Hâkimiyet-i Milliye ve Yenigün gazetelerinde millî konularda makaleler yazmıştır. Türk tarihi ve Türk diliyle ilgilenen Samih Bey, Türk Dil Kurumu'nun ilk başkanıdır. 3 Aralık 1932 tarihinde Ankara’da vefat etmiştir. Sâmih Rifat Bey'in mezarı Cebeci Mezarlığı’ndadır.
Sâmih Rifat'ın ilk şiirleri klasik tarzda şiirlerdir. Ardından Recaizade Mahmut Ekrem ve Abdülhak Hâmit Tarkan gibi isimlerden etkilenmiş ve yeni şiire yönelmiştir. İyi bir tamburîdir, bestesi de vardır. Mustafa Sâmih Rifat Bey’in yayımlanmış eserleri aşağıda listelenmiştir:
Oktay Rifat Horozcu, 10 Haziran 1914 tarihinde Münevver Hanım ve Samih Rifat Bey'in çocuğu olarak Trabzon’da dünyaya gelmiştir. Köklü bir aileye sahiptir. Dedesi Hasan Enver Paşa, teyzesi ise Nâzım Hikmet’in annesi Ayşe Celile Hanım'dır. Baba tarafından akrabaları da Cumhuriyet Dönemi Türk kültür-sanat yaşamında etkili olmuş kişilerdir. Oktay Rifat’ın annesi de babası da iki evlilik yapmıştır. Oktay Rifat'ın toplam dört kardeşi vardır.
Oktay Rifat, Trabzon'da doğmuş olsa da 1. Dünya Savaşı'nın başlaması üzerine ailesi İstanbul'a taşınmıştır. Şairin ilk çocukluk yılları da İstanbul'da geçmiştir. Ardından ailesiyle önce Antalya'ya sonra da Ankara'ya giden Oktay Rifat, bir süre Ankara'da kalmıştır.
Oktay Rifat’ın çocukluğu entelektüel insanlarla beraber geçmiştir. Varlıklı bir ailede yetişen şair, özellikle babasından çok etkilenmiştir.
Oktay Rifat’ın eğitim hayatı dedesinin İstanbul’daki Fransızca eğitim veren özel okulunda başlamıştır. Ardından Ankara’da bulunan Latife Hanım İlk Mektebine gitmiştir. Liseyi Ankara Erkek Lisesinde okuyan şair, 1934 yılında bu okulu üçüncülükle bitirmiştir. Oktay Rifat, lisenin ardından Ankara’da Hukuk Fakültesine devam etmiştir. Üniversiteden mezun olduktan sonra 1937 yılının Maliye Bakanlığı bursunu almış ve doktora yapmak için Paris'e gitmiştir. Fakat savaş nedeniyle doktorasını tamamlayamamıştır.
Oktay Rifat, ilkokul döneminde Orhan Veli Kanık ile tanışmıştır. Bu arkadaşlıkları lise yıllarında da devam etmiştir. Oktay Rifat'ın lise yıllarında arkadaşlık ettiği bir diğer isim de Melih Cevdet Anday'dır. Garip'in bu üç şairinin lise edebiyat öğretmeni ise Ahmet Hamdi Tanpınar'dır. Bu üç şair lise yıllarında edebi faaliyetlerde bulunmuştur.
Oktay Rifat şiir, roman, tiyatro gibi farklı edebi türlerde eser yazmış; fakat en çok şairliği ile ön plana çıkmış bir edebiyatçıdır. Mehmet Kaplan, Oktay Rifat’ın edebi kişiliği hakkında şunları yazmıştır: “Oktay Rifat da, Melih Cevdet gibi, Orhan Veli ile beraber yola çıkmış, ilkin açık ve seçik, çoğu sosyal gayeli şiirler yazmış, sonra Batı’dan gelen ‘gerçeküstücülük” ve ‘soyutçuluk’ akımlarının tesiriyle, bir nevi kelime oyunculuğu adı verilebilecek bir tarzda eserler kaleme almıştır.”
Oktay Rifat, 1943 yılında Türkan Dilber Aksoy’la evlenmiştir. Fakat bu evlilik sadece bir yıl sürmüştür. Türkan Hanım verem nedeniyle vefat etmiştir. Bu ölümden sonra sarsılan şair, acısını birçok şiirine yansıtmıştır. Bu şiirlerinden ikisi: Telli Telefon ve Türkan’a Ağıt’tır.
Oktay Rifat, ikinci evliliğini ise Sabiha Omay Hanım ile yapmıştır. Eşine ilk görüşte âşık olduğunu söyleyen şair, tanışmalarının ikinci gününde Sabiha Hanım’a evlenme teklifinde bulunmuştur. Oktay Rifat’ın ikinci evliliği vefatına dek sürmüştür. Oktay Rifat, Sabiha Omay için şiirler yazmış ve kitap ithaf etmiştir.
Oktay Rifat’ın tek çocuğu Sabiha Hanımile olan evliliğinden 1945 yılında dünyaya gelen Samih Rifat’tır.
Oktay Rifat,1988 yılında vefat ettiğinde 73 yaşındadır.
Oktay Rifat’ın mezarı, İstanbul’da Karacaahmet Mezarlığı’ndadır.
Oktay Rifat hakkında bilgi içeren kitaplar aşağıda listelenmiştir:
