İbrahim Şinasi, (d. 5 Ağustos 1826, İstanbul – 13 Eylül 1871, İstanbul) Batılı anlamda ilk tiyatro eseri olan Şair Evlenmesini, ilk özel gazete Tercüman-ı Ahval'i yayımlayan yayımcı, gazeteci, şair ve oyun yazarıdır. İbrahim Şinasi’nin günümüze kadar on bir adet eseri bulunmaktadır.
İbrahim Şinasi, İstanbul’un Cihangir semtinde doğmuştur. Babası, Topçu Yüzbaşı Mehmet Ağa, 1829 yılında Osmanlı-Rus Savaşı'nda şehit olmuştur. Henüz iki yaşında yetim kalan İbrahim Şinasi, annesi Esma Hanım’ın yakın çevresinin desteği ile büyümüştür. İbrahim Şinasi, ilköğrenimini Mahalle Sıbyan Mektebinde ve Feyziye Okulunda tamamlamıştır. İbrahim Şinasi’nin memuriyet hayatına on beş yaşından önce başladığı düşünülmektedir. Annesi Esma Hanım, Tophane Müşirliği’nde binbaşı rütbesiyle görevli bir kişiyle evlenince üvey babası Tophane Müşiriyeti Mektubi Kalemine katip adayı olarak başlamasını sağlamıştır. İbrahim Şinasi, Tophane Müşiriyeti Mektubi Kaleminde görevli memurlardan olan İbrahim Efendi’den Arapça ve Farsça öğrenmiştir. Ayrıca aynı kalemde görevli olan Reşad Bey’den ise Fransızca eğitimi almıştır. 1858-1859 yılları içinde İbrahim Şinâsi, Tiryal Sultan’ın sarayından Nâvekter Hanım’la evlenmiştir.
İbrahim Şinasi, memuriyet hayatına on beş yaşından önce başladığı düşünülmektedir. Annesi Esma Hanım, Tophane Müşirliği’nde binbaşı rütbesiyle görevli bir kişiyle evlenince üvey babası tarafından Tophane Müşiriyeti Mektubi Kalemine katip adayı olarak başlamasını sağlamıştır. İbrahim Şinasi, Tophane Müşiriyeti Mektubi Kaleminde görevli memurlardan olan İbrahim Efendi’den Arapça ve Farsça öğrenmiştir. Ayrıca aynı kalemde görevli olan Reşad Bey’den ise Fransızca eğitimi almıştır. Şinasi’nin görevindeki başarısı onu hulefalık derecesine yükseltmiştir. Şinasi’nin Tophane Müşiriyeti’ne verdiği bir dilekçe üzerine 1849'da maliye alanında eğitim alması için devlet tarafından Paris'e gönderilmiştir. Mustafa Reşid Paşa ise Paris’te İbrahim Şinasi’yi maliye eğitimine yönlendirmiştir. Ayrıca edebiyat ve dil konularındaki çalışmalarını da Paris’te sürdürmüştür. Şinasi, 1854'te Paris dönüşünde bir süre Tophane Kalemi'nde çalışmış, daha sonra Meclis-i Maarif Üyeliği'ne atanmıştır. 1858-1859 yılları içinde Şinâsi, Tiryal Sultan’ın sarayından Nâvekter Hanım’la evlenmiştir. İbrahim Şinasi, 1862’denitibaren çıkardığı Tasvir-i Efkâr adlı gazetesinde yazılmış bazı hicivleri ve eleştirici tutumu sebebiyle Sultan Abdülaziz’in kararı ile 4 Temmuz 1863’te Meclis-i Maârif’teki işine son verilerek memuriyetten ihraç edilmiştir.
İbrahim Şinasi, 1860 yılında Âgâh Efendi ile birlikte Tercümân-ı Ahvâl adıyla 3 Nisan 1860 yılında bir gazete çıkarmıştır. Gazetenin ilk sayısı 22 Eylül 1860 çıkmış ve bununla birlikte ilk özel Türk gazetesi olmuştur. 24. sayıya kadar 6 ay Âgâh Efendi’yle beraber çıkardıkları Tercümân-ı Ahvâl’de tefrika edilen Şair Evlenmesi piyesi imzasız yayımlanmıştır. Şair Evlenmesi, Türk edebiyatının Batılı anlamda ilk tiyatro eseri olmuştur. İbrahim Şinâsi, “Mukaddime” adlı başyazısındaki yeni fikirlerden başka “tefrika” ve “abone” gibi gazetecilik terimlerini Türk edebiyatına kazandırmıştır.
Tercümân-ı Ahvâl’de uzun süre kalmayan Şinâsi, Nisan 1861’de kendi başına çıkaracağı bir gazete için başvuruda bulunmuştur. İbrahim Şinasi’nin Tasvîr-i Efkâr gazetesinin ilk sayısı 27 Haziran 1862’de yayımlanmıştır. Haftada iki gün çıkan Tasvir-i Efkar gazetesi, iç ve dış haberler için ayrı sütunlara ayrılmıştır. Bu sütunlar ”Havadis-i Dâhiliye” ve ”Havadis-i Hariciye” olarak başlıklarla adlandırılmıştır. İbrahim Şinasi, gazetede kamuoyu, düşünce özgürlüğü gibi konularda uyarıcı başyazılar yazmış, gazeteyi üç yıla yakın bir süre devam ettirmiştir. 1865 yılında Şinâsî Fransa'ya gittikten sonra gazeteyi Namık Kemal çıkarmaya başlamıştır. Namık Kemal’in de Avrupa'ya gitmesi sebebiyle gazeteyi Recâîzâde Mahmud Ekrem yayınlamıştır. Tasvir-i Efkar gazetesi, 1910 yılından sonra "Yeni Tasvîr-i Efkâr" adıyla Ebüzziya Tevfik tarafından devam ettirilmiştir.
İbrahim Şinasi’nin Tercüman-ı Ahval’de yayımlanan ilk makalesi Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi’dir. Mukaddime-i Tercüman-ı Ahval makalesi Türk edebiyatının ilk makale örneği sayılmış, gazetenin önsözünde yayımlamıştır. İbrahim Şinasi, Tercüman-ı Ahvalin ilk sayısındaki ünlü mukaddimesinde halkın görevleri olduğu kadar haklarının da bulunduğunu ve bunlardan birinin de ülke menfaati için görüş bildirmek olduğunu yazmıştır. Ayrıca gazetenin çıkarılış amacını açıklamıştır. İbrahim Şinasi’nin Batılı anlamdaki ilk tiyatro eseri Şair Evlenmesi dizi olarak bu gazetede çıkartılmıştır.
İbrahim Şinasi’nin Tasvir-i Efkar gazetesinde resmî makamların duyurularına, muhtelif şehirlerden gönderilen haberlere yer verilmiştir.Burada gazetecilik yanında ülkenin kültürel hayatına katkı yönünde önce tefrika halinde yayımlanan yazıların daha sonra kitap olarak neşredildiği görülmektedir. Bunların arasında Ahmet Vefik Paşa’nın Ebülgazi Bahadır Han’dan tercüme ettiği Şecere-i Türkî’si (nr. 131-173) ve Hikmet-i Târîh’i (nr. 70-82), Subhi Paşa’nın dönemi için önemli bazı tarihî eserleri, Kâtib Çelebi’nin Düstûrü’l-amel li-ıslâhi’l-halel (nr. 122-127) ve Mîzânü’l-hak fî ihtiyâri’l-ehak (nr. 175-210) adlı kitapları, Behcet Molla’nın Bufon’dan yaptığı Târîh-i Tabîî tercümesi ilk sırada gelir.
İbrahim Şinasi, 1831’de devletin resmi yayın organı olarak Takvim-i Vekayi Gazetesi çıkarmıştır. İbrahim Şinasi, yaklaşık otuz yıl geçtikten sonra bu kez ilk Türkçe özel gazeteler çıkarmaya başlamıştır. Yayımcı İbrahim Şinasi, Tasvir-i Efkar gazetesini kurduktan sonra Bahçekapı’da Tasvîr-i Efkâr Matbaası’nda matbaa, yayım ve editörlük işleriyle ilgilenmiştir. İbrahim Şinasi, kendi ekonomik sermayesiyle bu faaliyetleri yürüten ilk kişi olmuştur.
İbrahim Şinasi, 1862 yılında kendi şiirlerinden düzenlediği bir seçkiyi Müntahabat-ı Eş'ar adıyla matbaada yayımlamıştır. Şiirlerini “Divan” adı dışında bir adla, kendine ait bir matbaada basıp okuyucusuna sunmuştur.
İbrahim Şinasi, gazetede tefrika halinde yayımlanan yazılarını Tasvir-i Efkâr Matbaasında kitap olarak bastırmıştır. Başlıca bu eserler: Ahmed Vefik Paşa’nın Ebülgazi Bahadır Han’dan tercüme ettiği Uşal Şecere-i Türkî’si ve Hikmet-i Târîh’i, Kâtib Çelebi’nin Düstûrü’l-amel li-ıslâhi’l-halel ve Mîzânü’l-hak fî ihtiyâri’l-ehak adlı kitapları, Behcet Molla’nın Bufon’dan yaptığı Târîh-i Tabîî tercümesidir.
İbrahim Şinasi’nin yazdığı on bir adet eser aşağıda listelenmiştir:
Müntehabât-ı Eş‘âr (Dîvân-ı Şinâsî) (1862)
Şair Evlenmesi (1859)
Durub-ı Emsal-i Osmaniyye (1851, Paris)
İbrahim Şinasi’nin on bir adet eseri bulunmaktadır.
İbrahim Şinasi, 1862 yılında kendi şiirlerinden düzenlediği bir seçkiyi Müntahabat-ı Eş'ar adıyla matbaada yayımlamıştır. Şiirlerini “Divan” adı dışında bir adla, kendine ait bir matbaada basıp okuyucusuna sunmuştur. İbrahim Şinasi’nin bazı şiirleri aşağıda listelenmiştir:
İbrahim Şinasi’nin en sevilen şiiri Arz-ı Muhabbet’tir.
İbrahim Şinasi’nin şiirleri, Türk şiirini söz oyunlarından çıkarıp şiiri konuşma diline yaklaştırmıştır. Şiirlerinde divan edebiyatı ölçüsü olan aruzu kullanmıştır. Genellikle didaktik şiirler yazmıştır. Şiirde konu birliğine ve bütün güzelliğine önem vermiştir. İbrahim Şinasi’nin şiirlerinde konu genişlemiştir. Bu konular akıl, medeniyet, hak, adalet ve hukuk konularıdır.
İbrahim Şinasi, şiirlerinde aruz ölçüsünü kullanmıştır.
İbrahim Şinasi, roman türünde eser vermemiştir.
İbrahim Şinasi, Batılı tarzda ilk tiyatro eseri olan Şair Evlenmesi’ni yazmıştır. Bu eser bir töre komedyası özelliğini taşır. İbrahim Şinasi’nin "Şair Evlenmesi" adlı eseri, görücü usulüyle evliliğin sakıncalarını konu almaktadır. Şair Evlenmesi oyununun kahramanı Şair Müştak Bey, Batılı tutum ve davranışı, kılık ve kıyafetiyle pek sevilmeyen, eğitimli olmasına rağmen saf bir yapıya sahiptir. Aşık olduğu Kumru Hanım'la, Kılavuz ve yenge hanımlar aracılığıyla evlenmiştir.
İbrahim Şinasi’nin eseri olan Şair Evlenmesi, Türk edebiyatında Batılı anlamda yazılan ilk tiyatro eseridir.
İbrahim Şinasi’nin Durûb-i Emsâl-i Osmâniyye adlı eseri, 1863 ve 1870 baskıları Tasvîr-i Efkâr Matbaası’nda basılmıştır. Ebüzziyâ Mehmed Tevfik ilâve ettiği atasözleriyle genişleterek 1885 yılında tekrar basmıştır. Birinci basımda 1500, ikinci basımda 2000 kadar atasözü ve deyim divan şiirinden örnek beyitler ve Arap, Fars, Fransız atasözleriyle beraber kaydedilmiştir. Türk atasözlerinin alfabetik ve karşılaştırmalı olarak ilk sistematik derlemesidir.
İbrahim Şinasi, Tanzimat' tan sonra ilk rastlanan eleştiri yazısını yazmıştır. Bu doğrultuda ortaya çıkan ilk ciddi tartışma, "Tasvir-i Efkâr ‘’ ve ‘’ Ruznâme-i Ceride-i Havadis" gazetelerinde Şinasi ile Mehmet Sait Efendi arasında yaşanan tartışmadır. Dil meseleleri ile ilgili olarak ortaya çıkan bu tartışma, zamanla büyümüş ve kısa bir sürede edebiyat davasına dönüşerek, “Mesele-i mebhusetü anha” adıyla edebiyat tarihine geçmiştir. Edebiyat tarihinde, eleştiri türünün gelişmesine yol açmış olması konusunda önem arz etmiştir. Dört ay kadar sürmüş ve bu süre sonunda son bulmuştur.
İbrahim Şinasi’nin ölümünden sonra Ebüzziyâ Tevfik tarafından “Mebhûsetün anhâ” konulu tartışma yazıları; Müntehabât-ı Tasvîr-i Efkâr başlığıyla makaleler halinde bir araya getirilmiştir. Fevziye Abdullah Tansel, 1960 yılında eseri yeni harflerle ve ilâveli olarak Makaleler adıyla yayımlamıştır.
İbrahim Şinasi’nin yayımlanmayan eserleri Sarf ü Nahv-i Türkî ve Kāmûs-ı Osmânî’dir.
İbrahim Şinasi, Klasisizm akımından etkilenmiştir. Yazar’ın “Şair Evlenmesi” oyununda üç birlik kuralını uygulaması klasisizm akımının edebiyattaki yansıması olmuştur. Klasisizm akımı, bilgi ve hakikate ulaşmak için tek yolun akıl olduğunu savunur. Klasisizm akımı için duygular yanıltıcıdır. Klasisizm büyük ölçüde üç temel kavram üzerine oturur; akıl/sağduyu, gerçek ve tabiat. Klasiklere göre sanat bir tabiatın taklididir. İnsan tabiatının dışındaki tabiat, klasik sanatkarı pek ilgilendirmez, dış tabiatı esere sokmak klasikler için bir kusurdur. Klasisizm çok büyük bir ölçüde tiyatro edebiyatıdır. Bu türden sonra şiir, tenkit, mektup, vecize türleri gelir. Tiyatronun dışındaki türler - özellikle roman ve hikaye – ihmal edilmiştir.
İbrahim Şinasi, Tanzimat dönemi yazarıdır. 1860’da Tercüman-ı Ahval gazetesinin çıkmasıyla başlayan, batı kültürüne yönelerek yazınsal türlerini benimsemeyi amaçlayan edebiyat yönelimidir.
İbrahim Şinasi, Agah Efendi ile birlikte Tercüman-ı Ahval gazetesini çıkararak yeniliğin öncüsü olmuştur. Yazar, gazete ve edebiyatı halkı eğitmek için bir araç olarak görmüştür. İbrahim Şinasi, toplum için sanat anlayışını benimsemiştir. Türk edebiyatına ilk kez hak, adalet, eşitlik, özgürlük gibi kavramları eserlerinde kullanmıştır. Düşüncelerini sade ve açık bir dille dile getirmeyi, konuşma dilini yazı dili haline yaklaştırmaya çalışmıştır. İbrahim Şinasi, Türk edebiyatında Klasisizm akımının öncüsü ve benimseyicisidir.
İbrahim Şinasi, Şair Evlenmesi adlı eserinde rastlanan bazı olaylar ve motifler özellikle Moliere’den etkilendiğini göstermektedir.
İbrahim Şinasi, Türk edebiyatında birçok ilkler gerçekleştirmiştir. Bu ilkler aşağıda listelenmiştir:
İbrahim Şinasi, İstanbulludur.
İbrahim Şinasi’nin babası Topçu Yüzbaşı Mehmet Ağa’dır. 1828'te Yüzbaşı Mehmet Bey, Osmanlı- Rusya savaşında Şumnu'da şehit olmuştur.
İbrahim Şinasi, İstanbul’un Cihangir semtinde doğmuştur. Babası, Topçu Yüzbaşı Mehmet Ağa, 1829 yılında Osmanlı-Rus Savaşı'nda şehit olmuştur. Henüz iki yaşında yetim kalan İbrahim Şinasi, annesi Esma Hanım’ın yakın çevresinin desteği ile büyümüştür. İbrahim Şinasi, ilköğrenimini Mahalle Sıbyan Mektebinde ve Feyziye Okulunda tamamlamıştır. İbrahim Şinasi’nin memuriyet hayatına on beş yaşından önce başladığı düşünülmektedir. Annesi Esma Hanım, Tophane Müşirliği’nde binbaşı rütbesiyle görevli bir kişiyle evlenince üvey babası Tophane Müşiriyeti Mektubi Kalemine katip adayı olarak başlamasını sağlamıştır. İbrahim Şinasi, Tophane Müşiriyeti Mektubi Kaleminde görevli memurlardan olan İbrahim Efendi’den Arapça ve Farsça öğrenmiştir. Ayrıca aynı kalemde görevli olan Reşad Bey’den ise Fransızca eğitimi almıştır.
İbrahim Şinasi’nin eğitim gördüğü okullar aşağıda listelenmiştir:
İbrahim Şinasi’nin Türk şiiri üzerindeki yenileştirme çabası, Paris’ten dönüşü ile başlamıştır. Gerek şekil gerekse içerik bakımından eski kasideleri değiştirmiştir. Eski kasidede hayal ve manzunları ile Farsça mübalağalar bırakılarak, övülenin şahsiyetini belirleyen ‘’ gerçek özellikler’’ e yer verilmiştir. İbrahim Şinasi, ayrıca bu kasidelerde lüzumsuz hayal unsurlarından kaçınarak basit ve açık bir üslupla eserlerini kaleme almıştır. Şair, şiire yeni şekiller getirmeye çalışmıştır. İbrahim Şinasi’nin yeni bir şiir dili kurmak hususundaki denemenin başarısızlığına ve süreksizliğine rağmen çabalaması, edebi nesirle yeni bir dil anlayışının belirtmesi ve bu yöndeki çalışmaların ilk adımı olması bakımından, dikkate değer eserlerdir.
İbrahim Şinasi’nin Tophane Müşiriyeti’ne verdiği bir dilekçe üzerine 1849'da maliye alanında eğitim alması için devlet tarafından Paris'e gönderilmiş, Mustafa Reşid Paşa tarafından maliye eğitimine yönlendirilmiştir. Ayrıca edebiyat ve dil konularındaki çalışmalarını da Paris’te sürdürmüştür.
İbrahim Şinasi, 1858-1859 yılları içinde Tiryal Sultan’ın sarayından Nâvekter Hanım’la evlenmiştir.
İbrahim Şinasi, 1871 yılında 45 yaşında iken vefat etmiştir.
İbrahim Şinasi’nin mezarı, Beyoğlu'nun Gümüşsuyu Caddesi'ndeki Ayaspaşa Palas binasının altında bulunmaktadır.
İbrahim Şinasi hakkındaki bazı kitaplar aşağıda listelenmiştir:
