Cenap Şahabettin (d. 21 Mart 1867, Manastır - ö. 12 Şubat 1934, İstanbul), Fransız şiir formu olan “sone” tarzının Türk edebiyatında ilk kez uygulayan, sembolizm ve parnasizmi Türk edebiyatına tanıtan; Batı edebiyatı etkisiyle gelişen Türk şiirine yenilikler sağlayan şair ve yazardır. Servet-i Fünun edebiyatının önde gelen edebiyatçılarından olan Cenap Şahabettin, Askeri Tıbbiye İdadisi mezunudur. Şair, uzmanlığını Paris’te tamamlamış ve cilt doktoru olmuştur. Döneminin edebiyat otoritesi olarak kabul edilen 11 önemli eseri ve Türkiye’deki edebiyat akımlarını yönlendiren makaleleri vardır. Ölümünden sonra 1934 ve 1984 yılında, seçme şiirlerinin yer aldığı iki kitabı yayımlanmıştır.
Cenap Şahabettin’in yaşarken basılmış tek şiir kitabı “Tâmât” adlı eseridir. 1887 yılında yayımlanan şiir kitabının haricinde gezi yazıları bulunmaktadır. Şairin gezi yazılarının derlendiği kitap ya da gazete tefrikası olarak toplam 4 eseri vardır. Bu eserler yıllarına göre aşağıda sıralanmıştır.
Hac Yolunda (1909)
Afak-ı Irak (1917)
Suriye Mektupları (1917)
Avrupa Mektupları (1919)
Cenap Şahabettin’in “Hac Yolunda” adlı eseri Türk edebiyatında önem taşıyan bir gezi yazısıdır. Hac Yolunda adlı eser, Türk edebiyatında batılı anlamda yazılan ilk gezi yazısıdır. Cenap Şahabettin’in düzyazılarından oluşan 2 adet eseri bulunmaktadır. Bu eserler aşağıda listelenmiştir.
Nesr-i Harp, Nesr-i Sulh, Tiryaki Sözleri (1918)
Cenap Şahabettin eserleri arasında 3 adet piyesleri bulunmaktadır. Bu piyesler aşağıda listelenmiştir.
Cenap Şahabettin’in inceleme türündeki eserleri aşağıda listelenmiştir.
Cenap Şahabettin’in ilk şiiri, 1885 yılında henüz öğrenciyken yazdığı, "Gamze-i hazır cevabından cevap ister cevap" ile başlayan gazelidir. Bu şiiri, Saadet gazetesinde yayınlanır. İlk eseri olan Tâmât, 18 şiirini içeren küçük bir kitaptır ve 1886 yılında yayımlanmıştır.
Cenap Şahabettin’in yazdığı toplam 9 eseri bulunur. Tefrika edilmiş ya da basılmış ve yayınlanmış eserlerinin, yazı türlerine göre dağılımı şöyledir:
Cenap Şahabettin’in gezi türünde yazıları aşağıda açıklamaları ile birlikte listelenmiştir.
Cenap Şahabettin, 1908 yılından sonra birçok Servet-i Fünun şairleri gibi tiyatro türüne ilgi duymuştur. Şairin kaleme aldığı tiyatro eserleri aşağıda listelenmiştir.
Cenap Şahabettin’in metinleri bulunmayan tiyatro oyunları aşağıda listelenmiştir.
Cenap Şahabettin düz yazı türünde eserler vermiştir. Düz yazı türündeki eserleri aşağıda listelenmiştir:
Cenap Şahabettin, öğrencilik yıllarında komşusu olan Şeyh Vasfi ve Muallim Naci’den etkilenerek ilk şiirlerini yazmıştır. Nasuh Efendizade Mustafa Asım Efendi’den ise aruz veznini öğrenmiştir. Şiirlerinin tümünde aruz ölçüsünü kullanmış, serbest müstezadı başarıyla uygulamıştır. Tüm bu başarılarına rağmen, genel olarak “soneyi yaygınlaştıran sanatçı” olarak bilinmiştir. Cenap Şahabettin’in “Elhân-ı Şitâ” şiiri, üç aruz ölçüsü birden kullanarak yazdığı şiirdir. Bu şiirde, karın yağış hareketini yavaştan hızlıya sonra tekrar yavaşa geçirmiştir. Elhân-ı Şitâ, Türkçe incelemesi aruz vezninin fonetiğinin etkisini gösterir. Cenap Şahabettin, şiirde birden çok aruz ölçüsünün kullanımını Elhan-ı Şita adlı eserinde yaygınlaştırmıştır. Ayrıca sembolizm ve parnasizm akımlarını Türk edebiyatına tanıtıp bu akımların etkisinde başarılı örnekler vermiştir.
Cenap Şahabettin’in basılmış olan bir şiir kitabı bulunur. Bu kitabın içinde 18 tane şiir yer alır. Tüm şiirleri, ölümünden sonra 1934 yılında “Evrâk-ı Leyâl” adı altında tekrar yayımlanır. En yakın zamanlı yayımlanan kitabı, 1984 yılında yayımlanan “Bütün Şiirleri” kitabıdır. Bilinen 19 şiiri vardır.
Tamat, Cenap Şahabettin yaşamı boyunca yayımlanan tek şiir kitabıdır. Bu kitap içinde yer alan şiirler haricinde, soneyi Türk edebiyatına tanıştırdığı “Şi‘r-i Nânüvişte” şiiri ve aruz veznini ustalıkla kullandığı Elhân-ı Şitâ en iyi şiiridir.
Cenap Şahabettin’in ilk şiiri gazel nazım biçimiyle yazılmıştır. Bu şiir 1885 yılında, Cenap Şahabettin henüz bir öğrenciyken, Muallim Naci’nin yönettiği Saadet gazetesinde yayımlanmıştır.
Cenap Şahabettin’in sembolizm etkisinde yazdığı pek çok şiirinde kapalı anlatım ve duyu aktarımlarına sıklıkla rastlanır. “Beyaz titreyiş, mor uğultu” gibi alışılmamış bağdaştırmalarla kurulu bir şiir anlayışı vardır. Farsça tamlamalarla kurduğu ağır imgeler, saf şiir özelliği gösterir. Cenap Şahabettin'i şiirlerinde parnasizm ve sembolizm etkisi ile oluşturulan manzumeler, alafrangalaştırılmış bir Osmanlı- İran zevkinin akislerini içermektedir. Cenap Şahabettin, şiirlerinde kullandığı " saat-i semenfam, çeng-i müzehbep, nay-i zümürüt " gibi imgeler sanat dünyasında önemli tartışmalar yaratmıştır. Şairin bu tarzda yazdığı en iyi örnek " Yakazat-ı Leyliye" ve " Elhan-ı Şita" şiirleridir. Cenap Şahabettin'in şiirlerinde doğaya kaçma psikozu bulunmaktadır. Şair, Fransız kültüründen etkilenerek şiirde lirik ve romantik bir hava aramaktadır. Fransa'dan aldığı bu duyular biçim olarak da şiire yansımış; aruz, serbest müstezat tarzına geniş bir değer vermiştir.
Cenap Şahabettin şiirlerinin tamamı gazel türündedir.
Cenap Şahabettin’in şiir anlayışını ortaya koyduğu ilk yazıları, onun parnas ve sembolist yazarlardan hareketle geliştirdiği şiirini savunma amacı taşır. Birçok şiiri yadırganmış ve hakkında yazılar yazılmıştır. Cenap Şahabettin, müziğe resimden daha çok ağırlık vermiş, şiirlerinin bir çeşit beste olmasını istemiştir. Hem kullandığı vezin hem de kelimelerinin ses benzerlikleriyle sağlamaya çalışmıştır. Şiirinde ahengi sağlayan kafiye ve vezin üzerinde düşünmüş, düşündüklerini yazmıştır. Saf şiir zihniyetine bağlı kalmıştır, yeni akımlar sayesinde Tanzimat şiirinin tekdüzeliğini kırmış ve yeni şiirin öncüsü olmuştur.
Aruz ölçüsü kullanmıştır. Şiirlerinde hece ölçüsüne yer vermemiştir.
Cenap Şahabettin, şiirlerinde, zengin ve tam kafiye kullanmıştır.
Cenap Şahabettin, 1908 yılından itibaren, başta Tanin olmak üzere çeşitli gazetelerde yazmıştır. 1902 - 1910 arasında Kahire’de İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin çıkardığı Şura-yı Ümmet Gazetesinin başyazarlığını yapmıştır. Şair, İstanbul’da 1908 yılında çıkan kısa ömürlü Hürriyet gazetesinin başyazarlığını da üstlenmiş, Gülşen, Şebab, İmdâdü’l-midâd, Hak ve İctihad gazetelerinde siyasî içerikte yazılar yazmıştır. Mizah dergisi olan Kalem'de "Dahhâk-i Mazlûm" takma adını kullanarak yine siyasi içerikli mizah yazıları kaleme almıştır. Kullandığı diğer takma isimler Şekib Hicri, Hakkı Talip’tir.
Cenap Şahabettin, Eserlerinde sembolizm ve parnasizm akımından etkilenmiştir.
Servet-i Fünun (Edebiyat-ı Cedide) dönemi yazarıdır. Servet-i Fünun dönemi, Recaizade Mahmut Ekrem’in öğrencisi Tevfik Fikret’i Servet-i Fünun dergisine başyazar olarak seçtiği sene olan 1896’da başlamıştır. Hüseyin Cahit Yalçın’ın 1901’de Fransızcadan çevirdiği, Fransız İhtilali konulu "Edebiyat ve Hukuk” makalesi gerekçe gösterilerek, derginin kapatılmasıyla sona ermiştir. Servet-i Fünun Dönemi, eski – yeni tartışmasının son bulduğu, şiirde batı nazım biçimlerinin kullanılmaya başlanıp gazel, kaside gibi divan nazım biçimlerinin tümüyle terk edildiği, kulak için uyağın yaygınlaştığı dönemdir. Parnasizm ve sembolizm akımlarının tanınıp uygulandığı, şiirde tümüyle bireysel konuların işlendiği bu dönemde Halit Ziya Uşaklıgil etkisiyle romanda da gelişim ve modernleşme sağlanmıştır. Servet-i Fünun dönemi, batı etkisindeki Türk edebiyatı sürecinde hem şiirde hem de düzyazıda batılılaşmanın gerçekleştiği kısa ama etkili bir dönem olmuştur. Gazetecilik ve tiyatro alanında gerileme görülse de eleştiri, gezi yazısı, makale, roman, öykü, şiir alanlarında gelişmeler yaşanmıştır. Servet-i Fünun döneminde eserlerin içeriğinin tümüyle bireysel olması II. Abdülhamit Dönemi’nin baskıcı politikaları nedeniyledir.
Cenap Şahabettin, sanat sanat içindir anlayışında olup, tümüyle bireysel sanat anlayışı zihniyetine sahiptir.
Cenap Şahabettin, Divan şairlerinden Fuzuli, Nedim ve Baki’yi beğendiğini belirten Cenap Şahabettin, on beş, on altı yaşlarında Muallim Naci ile Şeyh Vasfi Efendi’nin etkisinde kalmıştır. Servet-i Fünun döneminin ortalarında Abdülhak Hâmid Tarhan ve Recâizâde Mahmud Ekrem’den etkilenmiştir. Çeşitli yazılarında, tıp eğitimi için Paris’e gittiği zaman, yoğun olarak edebiyatla ilgilendiğini ve bu dönemde de Paul Verlaine’den etkilendiğini belirtir.
Cenap Şahabettin, Türk edebiyatını birçok yenilik ile tanıştırmıştır. Sembolizm ve parnasizm akımlarının Türk edebiyatındaki ilk örneklerini vermiştir. Serveti Fünun edebiyatının öncülerinden olmuştur. Cenap Şahabettin aynı eser içinde üç ayrı aruz vezni kullanarak fonetiğin şiirde kullanılma tekniklerini geliştirmiştir. Batı edebiyatı etkisiyle gelişen Türk şiirinde, Abdülhak Hâmid’in ardından en büyük yenilikleri gerçekleştirmiştir. Cenap Şahabettin, şiirlerini daha çok "sanat sanat içindir " anlayışı ile meydana getirmiştir. Bu şiirlerde hakim tema aşk, tabiat ve çevre sevgisidir. Cenap Şahabettin'in yazı üslubu ise ağır, anlaşılması zor bir üsluptur. Şaire göre konuşma diliyle eser vermek edebi eser vermemek demektir.
Cenap Şahabettin, anlattığı nesneleri canlandırabilmekte Tevfik Fikret'ten üstündür. Bu durumun en önemli sebebi Cenap Şahabettin'in daha yerli bir dil kullanmasından kaynaklanmıştır. Ayrıca Cenap Şahabettin'in şiirleri Tevfik Fikret'e nazaran daha zayıf, Tevfik Fikret'in şiirleri daha hararetli kalmıştır. Bununla birlikte Cenap Şahabettin yüklü bir nesir lisanıyla, " nesir üstadı " olarak tanınmasına sebep olmuştur.
Cenap Şahabettin’in politik bir yönü yoktur. Şiirlerinde hiçbir politik ize rastlanmaz, her dönemde iktidarla yakın bir politik çizgi izlemesi bir müddet sonra tepkilere neden olmuştur.
Cenap Şahabettin, Servet-i Fünun edebiyatının en önemli temsilcisidir. Bu dönemin şiir anlayışının oluşmasında temel rolü üstlenmiştir. Servet-i Fünun dergisinde yayımlanan şiirleri ve yazıları Tevfik Fikret’in şiir anlayışının değişmesini sağlamıştır. Şair, parnasizm ve sembolizm akımlarını tanıtarak bu dönemin şiir anlayışını oluşturmuştur. Sadece şiirleri ile değil gezi yazıları, makale ve denemeleri ile de dönemin ürünlerinin zengin ve çeşitli olmasını sağlamıştır.
Cenap Şahabettin, Kuzey Makedonya’nın güneybatısında yer alan Manastır’da doğmuştur.
Cenap Şahabettin’in babası Binbaşı Osman Şahabettin Bey’dir. Binbaşı Osman Şahabettin Bey, 1877 - 78 yılları arasında, Plevne’de şehit düşmüştür. Cenap Şahabettin, babasını yakından tanıyamamıştır. Ancak eserlerinde babasının izlerine rastlanılmaktadır.
Babası öldüğünde henüz 6 yaşlarında olan Cenap Şahabettin, annesi İsmet Hanım ile İstanbul’a gelmiştir. Hareketli bir çocuk olan Cenap, okula gitmeye başladıktan sonra çalışkan ve zeki bir öğrenci kimliğine bürünmüştür. Tıbbiye Mektebinde aldığı eğitim sonrasında uzmanlık için Paris’e gitmiştir. Bu sürede Fransız edebiyatını tanıma fırsatı edinmiştir. Aşk hayatı hakkında Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun “Gençlik ve Edebiyat Hatıraları” başlıklı yazısında, Cenap Şahabettin’in “Don Juan” başlıklı şiirini, kendisinden yaşça çok küçük ve hısım akrabalık yönünden oldukça yakını olan bir genç kıza gönlünü kaptırdığı yazılmıştır.
Cenap Şahabettin, Eyüp Sabri Askeri Lisesi ve Gülhane Askeri Rüştiyesinde lise eğitimini almıştır. Askeri Tıbbiye’den 1889 yılında doktor yüzbaşı olarak, birincilikle mezun olmuştur. Zeki ve parlak bir öğrenci olan Cenap Şahabettin, cilt hastalıkları uzmanlığı için Paris’e gönderilmiştir Paris’te bulunduğu 17 Eylül 1889 - 23 Mart 1893 tarihleri arasında uzmanlığını tamamlarken şiir ile ilgilenmiştir.
Cenap Şahabettin, İngilizce, Almanca, İtalyanca, Arapça ve Farsça olmak üzere 6 dil bilmektedir. Şiir yazmaya henüz 14 yaşında iken Tıbbiye Mektebine başlayan Cenap Şahabettin'in ilk yazdığı şiir; " Gamze-i hazır cevabından cevap ister cevap" ile başlayan gazelidir. İlk şiirlerinde Muallim Naci ve Şeyh Vasfi tesiri bulunmaktadır. Ancak Şair, zamanla R. Mahmut Ekrem ve A. Hamit Tarhan'ın tesirinde eserler vermiştir.
Cenap Şahabettin, bir doktor arkadaşına yazdığı mektubunda “Benim her evetime bir hayır karışır” demiştir. Bu karakter yapısı, onu Türk milletinin aydınlarından destek aradığı günlerde uzağa düşürmüş, alaycılıkla yaklaştığı konular, devrin oyunla uğraşılamayacak kadar acı günlerinde onun belki de yanlış anlaşılmasına yol açmıştır. Bu nedenle Cenap Şahabettin, kendinden genç yazarlar tarafından sürekli hırpalanmıştır.
Cenap Şahabettin 3 evlilik yapmıştır. Evlilik yaşamı hakkında detaylı bilgi edinilememektedir. Cenap Şahabettin’in ölümü üzerine Yolların Sesi dergisinin, “Cenap” nüshasında son nefesine kadar yanından ayırmadığı torununun bir resmi bulunur.
Cenap Şahabettin’in, yapmış olduğu üç evlilikten 6 çocuğu dünyaya gelir. Çocuklarının isimleri, Destine, Şadıman, Reşika, Adnan, Şivezat ve Resim’dir.
Cenap Şahabettin 12 Şubat 1934 yılında, 63 yaşında vefat etmiştir.
Beyin kanaması sebebiyle vefat eden Cenap Şahabettin’in kabri İstanbul Bakırköy Mezarlığındadır.
Cenap Şahabettin hakkında yapılan çalışmalar aşağıda listelenmiştir.
Ahmet Özdemir – Cenap Şahabettin
Seda Özbek – Cenap Şahabettin’in Bütün Vecizeleri
