Ali Canip Yöntem (1887, İstanbul - 26 Ekim 1967, İstanbul); şiir, inceleme, biyografi, derleme ve antoloji gibi türlerde birçok eseri bulunan Türk şair, yazar, edebiyat tenkitçisi, öğretmen ve siyasetçidir. Milli Edebiyat akımının teorisyenlerindendir.
Ali Canip'in yaşam özeti incelendiğinde düzenli bir eğitim hayatı olmadığı görülmektedir. İlköğrenimine Üsküdar’da Gülfem Hatun Mektebi’nde başlamıştır. Ortaöğretimini Toptaşı Askeri Rüştiyesinde yapmıştır. Ardından Fransız Mektebi'ne devam etmiştir. Babasının Selanik'e sürülmesi üzerine şehirdeki Mülkiye İdadisi'ne gitmiştir. Ali Canip, son sınıftayken sınavla İstanbul Hukuk mektebine girmiştir. Fakat bir yıl sonra Selanik'e dönerek burada açılan Hukuk mektebine devam etmiştir. Balkan Savaşı'nın başlaması üzerine mezun olamadan okuldan ayrılmıştır.
Ali Canip Yöntem, Selânik İttihat ve Terakkî Mektebi’nde, Ziraat Mekteb-i Âlîsi’nde, Çanakkale ve Gelenbevi Sultanisinde, Kabataş Lisesi ile İstanbul Erkek Öğretmen Okulu’nda dersler vermiştir. Dârülmuallimîn-i Âliye edebiyat hocalığına yükselmiştir. Dârülfünun’da Türk edebiyatı dersleri okutmuştur. 1917-1918 yılları arasında lise kitaplarını hazırlamak amacıyla kurulan komisyonda âzâ olarak çalışmıştır.
Ali Canip Türk Dili Tetkik Cemiyeti merkez üyesi, Türk Tarih Kurumu üyesi ve Tarih Encümeni üyesidir. 1934’te Ordu’dan milletvekili, 1950 seçimlerinde Demokrat Parti’den Bursa milletvekili olarak Meclis’te bulunmuştur.
Ali Canip Yöntem’in biyografisi incelendiğinde Türkçenin sadeleşmesi ve zenginleşmesi amacıyla birçok çalışma yaptığı görülmektedir. İnceleme ve araştırmalarıyla edebiyatımıza yön göstermiştir. Eserleri Çınaraltı, Türk Yurdu, Resimli Kitap, Yeni Mecmua, Servet-i Fünun, Genç Kalemler ve Türkiyat Mecmuası gibi döneminin öne çıkan dergilerinde yayımlanmıştır.
Ali Canip Yöntem’in şiir, inceleme, derleme, antoloji ve biyografi türlerinde eserleri vardır. Yazarın 8 adet eseri aşağıda listelenmiştir:
Ali Canip Yöntem’in yayımlanan ilk eseri şiirlerini bir araya getirdiği kitabı “Geçtiğim Yol”dur. Kitap 1918 yılında yayımlanmıştır.
Ali Canip Yöntem’in şiir, inceleme, biyografi, derleme ve antoloji gibi türlerde toplam 5’ten fazla eseri yayımlanmıştır. Yayımlanmamış eserleri de vardır.
Ali Canip Yöntem’in tek şiir kitabı "Geçtiğim Yol"dur. Şair bu kitabında şiir hayatının muhasebesini yapmış ve 1902 -1912 yılları arasında yayımlanan şiirlerinden seçtiği on yedi şiirine yer vermiştir.
Ali Canip Yöntem’in en ünlü şiirlerinden üçü aşağıda verilmiştir:
SOKAK FENERİ
Ölü bir camdan ağlayan korku
İniyor serseri ve boş geceye;
Kaldırımlar bütün sükut, uyku...
Her duvar, her kovukta şimdi niye
Bir büyük göz niyaz eder, ağlar
"Bitsin artık bu gizli şüphe!" diye?
Korkarım... Saklanır heyulalar...
Bana der: "İşte bir sahife oku,
Sarı gölgemde hasta kalbin var!.."
Ölü bir camdan ağlayan korku...
“Sokak Feneri” şiiri terza-rima tarzındadır. Aruzla yazılmıştır. Sembolist anlayışı yansıtmaktadır. Şiire karanlık ve gizem hâkimdir.
ŞARKIN UFUKLARI
Daldım gözünde vehm uyuyan, susmuş ufkuna;
Ey şark, kanmadın mı asırlarca uykuna?
Hâlâ huşûa, kubbeler en hisli bir penâh,
Hâlâ minarelerde tevekkül denen bir âh,
Hâlâ saçaklarında güler baykuş evlerin,
Hâlâ köpek eninleri serper sokakta kin,
Hâlâ hurafeler yaşatır her çürük kafes,
Hâlâ beşik gıcırtısı, hâlâ o tozlu ses…
Yükselmeyen tazarru’un ey Şark bitmiyor,
“Hayyün- alel-felah”ını gökler işitmiyor...
Sönsün fezalarında sükûn işleyen seher,
Dönsün zeminlerinde de isyana secdeler…
Diz çökmesin sağır göğe öksüz duaların,
Yaksın bütün ufukları artık belâların.
Her zulmü, kahrı boğmaya bir parça kan yeter;
Ey Şark uyan, yeter, yeter ey Şark, uyan yeter! …
“Şarkın Ufukları” Ali Canip’in sosyal içerikli şiirlerinden en ünlüsüdür. Sair şiirde, doğuya hâkim olan yaşam tarzını, anlayışını eleştirmektedir. Uyanması için doğu dünyasına şiddetle seslenmektedir.
EYLÜLÜN DENİZİ
Eylülün denizi, niçin gözlerin,
Kapanmış ru'yâsız, boş bir kuyuya?
Daha dün her dalgan gürlerdi derin.
Coşkun bir belâ en gizil kuytuya.
Eylülün denizi, sen şair misin?
Şimdi bir afacan çocuk, bir deli,
Sonra bir kötürüm, sonra bir miskin
İhtiyâr ki bıkmış hayattan belli.
Hani ba'zan senin "Hicrânı unut! "
Diyen mâvi, baygın bakışın vardı.
Hani sis ufuklarca uzakta, yâkut
Bir cennetten sana nurlar yollardı.
Dalgalar, ey büyük deniz, dalgalar
Duâlar indirsin sana göklerden.
Benim dalgalarda çarpan kalbim var,
Bir şeyler haykırır uzak bir yerden.
(…)
“Eylülün Denizi” eylül imgesi üzerine kurulmuş bir şiirdir. Ali Canip kendi duygularını eylül denizine yüklemiştir. Şiirde sade bir Türkçe kullanılmıştır. 11’li hece ölçüsü ile yazılmıştır.
Ali Canip Yöntem’in yazdığı tüm şiirlerin toplam sayısı hakkında net bir bilgi yoktur. Tek şiir kitabı "Geçtiğim Yol"da on yedi tane şiirine yer vermiştir.
Ali Canip Yöntem’in en ünlü şiiri "Şarkın Ufukları"dır. Sosyal içerikli bu eser ilk kez “Genç Kalemler”de yayımlanmıştır. Şairin "Geçtiğim Yol" adlı kitabında yer alan şiirlerindendir. Yayımlandıktan sonra birçok şaire ilham olmuş ve farklı dillere tercüme edilmiş bir eserdir.
Ali Canip Yöntem şiirle ilgilenmeye 14-15 yaşlarında başlamıştır ve ilk şiirleri Selanik'te yayımlanan "Bahçe" ve "Kadın" dergilerinde çıkmıştır. "Ali Canip'in 'Bahçe' mecmuasında yayınlanan en eski tarihli şiiri, Nağme-i Dilhasta'dır." (Prof. Dr. Rıza Filizok, Ali Canip'in Eserleri)
Ali Canip Yöntem, erken yaşlarda şiir yazmaya başlamıştır. İlk şiirleri gazel tarzındadır. Divan şiirinin şekil ve içeriğinden etkilenmiştir. Zamanla yeni tarz şiirlere yönelmiştir. Servet-i Fünun şairlerinden etkilenmiştir. Fecr-i Ati topluluğuna katılmıştır; fakat grubun çalışmalarının yeterince olgun olmadığını düşünmüş ve edebi eğilimlerini benimsememiştir. Ali Canip, Fecr-i Ati'den ayrıldıktan kısa süre sonra şiirlerini “Genç Kalemler”de yayımlamaya başlamıştır. Genç Kalemler hareketiyle birlikte milli özellikler taşıyan şiirler yazmıştır. 1913 yılından sonra ise şiirden uzaklaşan Ali Canip, dil ve edebiyat incelemeleri gibi ilmi araştırmalara yönelmiştir.
Ali Canip Yöntem genellikle lirik şiirler yazmıştır. Lirik şiir sözlük tanımı ile "coşkun ve ateşli bir anlatımı olan, toplumun ortak veya şairin kişisel duygularını yansıtan şiir"dir.
Ali Canip Yöntem tek bir şiir anlayışına bağlı kalmamıştır. İlk şiirlerinde divan şirinden etkilenmiş fakat zamanla yeni tarz şiire yönelmiştir. Fecr-i Ati topluluğuna katılmıştır; fakat şiir anlayışlarını benimsememiştir. Genç Kalemler hareketiyle birlikte milli özellikler taşıyan şiirler yazmıştır.
Ali Canip Yöntem ilk şiirlerinde aruz ölçüsünü kullanmıştır. Genç Kalemler hareketini izleyen yıllarda ise hece ölçüsüyle şiir yazmıştır. “1913 yılında ‘Halka Doğru’ dergisinde yayımladığı ‘Kaval’ şiiri, hece vezninin ilk başarılı örneği kabul edilmektedir.” (Prof. Dr. Rıza Filizok, Ali Canip'in Eserleri)
Ali Canip Yöntem şiirlerinde tek bir kafiyeye bağlı kalmamıştır. Tek ses benzerliğine dayanan yarım kafiye, iki ses benzerliğine dayanan tam kafiye ve üç ya da daha fazla ses benzerliğine dayanan zengin kafiye gibi çeşitleri kullanmıştır. Çapraz kafiyeli, mesnevi tarzında kafiyelenmiş birçok şiiri vardır.
Ali Canip Yöntem’in şiirleri birçok dergide yayımlanmıştır. Şairin şiirlerinin yayımlandığı dergiler aşağıda listelenmiştir:
Ali Canip Yöntem’in makaleleri birçok gazete ve dergide yayımlanmıştır. Edebiyat hakkındaki makaleleri Ahmet Sevgi ve Mustafa Özcan tarafından "Prof. Ali Canip Yöntem’in Yeni Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri" ve "Prof. Ali Canip Yöntem’in Eski Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri" başlığıyla kitaplaştırılmıştır. Ali Canip Yöntem’in kendisi tarafından hazırlanan ve makalelerini içeren kitapları aşağıda listelenmiştir:
Ali Canip Yöntem, Ömer Seyfettin ile yakın arkadaştır. Ömer Seyfettin hakkında birçok yazı yazmıştır. 1935 yılında ise Ömer Seyfettin'in hayatı ve eserleri hakkında detaylı bilgiler içeren "Ömer Seyfeddin, Hayatı ve Eserleri" başlıklı bir monografi yayımlamıştır.
Ali Canip Yöntem Milli Edebiyat Dönemi yazarıdır. Milli Edebiyat dönemi yazarları dilde sadeleşme fikrini, modern ve milli bir edebiyat oluşturulması gerektiğini savunmuşlardır.
Ali Canip Yöntem, sanatta fayda ilkesine karşı çıkmıştır. Sanatın özgür iradeye ve estetik zevke sahip bir çizgide kalması gerektiği söylemiştir.
Ali Canip Yöntem Millî Edebiyat akımının teorisyenlerindendir. Milli Edebiyat akımı 2. Meşrutiyet ve Cumhuriyet'in ilk yılları arasında faaliyet göstermiştir. Selanik’te yayımlanan "Genç Kalemler" dergisi etrafında toplanan genç sanatçılar tarafından oluşturulmuştur. Ali Canip, dergide birçok edebi ve ilmi eser yayımlayarak "Genç Kalemler"de kurulan ve gelişen "Milli Edebiyat", "Yeni Lisan" anlayışlarının öncülerinden ve uygulayıcılarından olmuştur.
Ali Canip Yöntem edebi yaşamı boyunca çeşitli yazar, şair ve düşünürden etkilenmiştir. Ali Canip’in eserleri incelendiğinde etkilendiği anlaşılan şair ve yazarlar aşağıda listelenmiştir:
Ali Canip Yöntem hem edebi eserleri hem de ilmi çalışmalarıyla birçok okuru ve yazarı etkilemiştir. Edebiyatımızın millileşmesine katkıda bulunmuş, yeniliklere öncülük etmiştir.
Ali Canip Yöntem Millî Edebiyat akımının teorisyenlerinden, Yeni Lisan Hareketinin öncülerinden olmasıyla edebiyatımızda önemli bir yere sahip olmuştur.
Ali Canip Yöntem’in eserleri birçok dergide yayımlanmıştır. Yazarın eserlerinin yayımlandığı dergiler aşağıda listelenmiştir:
Ali Canip Yöntem, Selanik’te hukuk okurken bir yandan da Selânik İttihat ve Terakkî Mektebi’nde ve Ziraat Mekteb-i Âlîsi’nde ders vermiştir. 1910 yılında Sultaniler için açılan edebiyat öğretmenliği sınavını kazanmıştır. Çanakkale ve Gelenbevi Sultanisinde edebiyat ve felsefe dersleri vermiştir. 1914 yılında Dârülmuallimîn-i Âliye edebiyat hocalığına yükselmiştir. 1917-1918 yılları arasında lise kitaplarını hazırlamak göreviyle Dârülfünun’da kurulan komisyonda âzâ olarak çalışmıştır. Dârülfünun’da Türk edebiyatı dersleri okutmuştur.
Ali Canip 1920 yılında Trabzon Sultânîsi müdürlüğüne getirilmiştir. 1921'de Giresun maarif müdürlüğüne, 1922'de Maarif Vekâleti müfettişliğine atanmıştır. 1923 yılında kendi isteğiyle edebiyat öğretmenliğine dönen yazar, Kabataş Lisesi ile İstanbul Erkek Öğretmen Okulu’nda edebiyat dersleri vermiştir.
Ali Canip Yöntem, kütüphaneleri tasnif için kurulan komisyonun başkanlığını yapmıştır. 1918 yılında Edebiyat Fakültesi'nde Türk edebiyat tarihi dersi okutmuştur. 1927 yılında tekrar maarif müfettişliği görevine getirilmiştir. Ali Canip Tarih Encümeni üyesi, Türk Tarih Kurumu üyesi ve Türk Dili Tetkik Cemiyeti merkez üyesidir. 1943 yılında İstanbul Edebiyat Fakültesi’ne Türk edebiyatı profesörü olarak atanmıştır.
Ali Canip Yöntem, babasının 2. Abdülhamid döneminde Selanik’e sürgün edilmesi nedeniyle istibdat karşıtı bir tavır takınmıştır. Milli Mücadele’yi desteklemiştir. Cumhuriyet ilkelerine bağlı bir yazardır.
Ali Canip Yöntem 1911 yılında İttihat ve Terakki Talebe-i Hariciye Encümeni Umumi Kâtipliğine getirilmiştir. 1934’te Ordu’dan milletvekili seçilmiştir. 1950 seçimlerinde Demokrat Parti’den Bursa milletvekili olarak Meclis’te bulunmuştur.
Ali Canip Yöntem’in eserlerinden alından 8 alıntı aşağıda listelenmiştir:
Ali Canip Yöntem baba tarafından Kanlıcalıdır.
Ali Canip Yöntem'in babası Halil Sâib Bey'dir. Halil Bey, Evkaf Nezâreti memurlarındandır. Müzikten, kitap okumaktan, doğayla ilgilenmekten zevk alan birisidir. Anapa müftüsü İslâm Efendi’nin kızı Hafize Nûriye Hanım ile evlenmiştir. 1902 yılında Selanik’e sürülmüştür. 1910 yılında Selanik’te vefat etmiştir.
Ali Canip Yöntem, Haziran 1887'de İstanbul'da dünyaya gelmiştir. Kültürlü bir aileye mensuptur. Çocukluğu siyasi karışıklıkların yaşandığı bir döneme denk gelmiştir.
Ali Canip Yöntem, eğitim hayatına Üsküdar’da Gülfem Hatun Mektebi’nde başlamıştır. Ortaöğretimini Toptaşı Askeri Rüştiyesinde yapmıştır. Ardından iki yıl kadar Fransız Mektebi'ne devam etmiştir. Okula devam ederken babası Selanik'e sürülmüştür. Ailece Selanik'e taşınmışlardır. Ali Canip'te şehirdeki Mülkiye İdadisi'ne girmiştir. Sınava girerek İstanbul Hukuk mektebine devam etmiştir. Fakat bu okula bir yıl kadar gidebilmiştir. Bir yıl sonra Selanik'e dönerek burada açılan Hukuk mektebine devam etmiştir. Ancak Balkan Savaşı'nın başlaması üzerine Ali Canip son sınıfta mezun olamadan okuldan ayrılmış, İstanbul'a dönmüştür.
Ali Canip Yöntem edebiyat yaşamına şiirle başlamış ve ardından inceleme, biyografi, derleme ve antoloji gibi türlerde eserler kaleme almış çok yönlü bir edebiyatçıdır. Milli Edebiyat akımının teorisyenleri arasında yer alarak edebiyatımızın millileşmesine katkıda bulunmuştur.
Ali Canip Yöntem evlenmiştir. Fakat eşi ve evliliği hakkında detaylı bilgi yoktur.
Ali Canip Yöntem 1 çocuk babasıdır. Fakat çocuğu hakkında detaylı bilgi bulunmamaktadır.
Ali Canip Yöntem, felç geçirip 26 Ekim 1967 Perşembe günü vefat ettiğinde 80 yaşındadır.
Ali Canip Yöntem kendi isteği üzerine Sahrayıcedit Mezarlığı'na defnedilmiştir.
Ali Canip Yöntem hakkında bilgi içeren 5 kitap aşağıda listelenmiştir:
