Abdullah Cevdet ya da Abdullah Cevdet Karlıdağ (9 Eylül 1869, Arapkir, Malatya - 29 Kasım 1932, İstanbul); şiir, çeviri, fikir yazıları, eğitim ve felsefe alanında kırktan fazla telif, otuza yakın tercüme eseri bulunan şair, gazeteci, çevirmen, siyasetçi, düşünür ve doktordur.
Abdullah Cevdet, ilk eğitimini babası ve imam olan amcasından almıştır. İlköğrenimini Hozat ve Arapgir'de tamamlamıştır. Ardından Ma‘mûretülazîz (Elazığ) Askerî Rüştiyesi'ne kaydolmuştur. Bu okuldan mezun olduktan sonra Kuleli Askeri Tıbbiye İdadisi ve Mekteb-i Tıbbiyye’de eğitim almıştır. 1894'te mezun olan Abdullah Cevdet'in biyografisi incelendiğinde Tıbbiye yıllarda materyalist görüşlerden etkilendiği görülmektedir.
Doktor Abdullah Cevdet, 1894 yılında Haydarpaşa Hastanesi’nde asistan doktor olarak çalışmaya başlamıştır. Aynı sene içinde kolera salgını mücadelesi için Diyarbekir’e gönderilmiştir. Bir dönem Viyana Büyükelçiliği resmi doktoru, Sıhhiye Umum Müdürü olarak da çalışmış olan Cevdet, siyasi faaliyetleri nedeniyle birçok kez sürgün edilmiştir. Abdullah Cevdet İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin kurucularından, Batıcı akımın en büyük temsilcilerinden ve Jön Türk hareketini başlatanlardan biridir.
Abdullah Cevdet, bilimsel, siyasi ve edebi içeriğiyle Türk kültür hayatında önemli yeri olan İçtihad dergisini 358 sayı çıkarmıştır. Edebiyat alanında en önemli uğraşı şiirdir. Şairliğinin yanı sıra çevirmenliği ile de tanınmıştır. Abdullah Cevdet’in yaşam özeti incelendiğinde insanları aydınlatmayı kendine vazife edindiği görülmektedir. Kitapları Deniz Kitabevi ve Çizgi Kitabevi Yayınları gibi farklı yayınevleri tarafından yayımlanmıştır.
Abdullah Cevdet’in 13 adet eseri aşağıda listelenmiştir:
Abdullah Cevdet'in ilk edebi eserleri 1890 yılında yayımlanan "Hiç" isimli şiir kitabıdır.
Abdullah Cevdet'in telif eserlerinin sayısı 46'yı bulmaktadır.
Abdullah Cevdet’in 8 adet şiir kitabı aşağıda listelenmiştir:
Abdullah Cevdet, beşten fazla şiir kitabı yayımlamıştır.
Abdullah Cevdet'in en beğenilen şiir kitabı "Karlı Dağdan Ses"tir.
Abdullah Cevdet'in ilk şiir kitabı 1890 yılında yayımlanan "Hiç"tir.
Abdullah Cevdet, öğrencilik yıllarında başladığı şiir yazma tutkusunu yaşamı boyunca devam ettirmiş ve birçok şiir kitabı yayımlamıştır. Tıbbiye'nin ilk döneminde kaleme aldığı şiirlerinde Recaizade Mahmut Ekrem ve Abdulhak Hamit Tarhan etkisi sezilmektedir. Aruzla, eski ve yeni nazım biçimleriyle yazılmış bu şiirlerini "Hiç" isimli kitabında yayımlamıştır. İlerleyen yıllarda kaleme aldığı şiirlerinde çeşitli parnasyenlerden etkilendiği de görülmektedir.
Abdullah Cevdet'in şiirleri incelendiğinde toplumun bunalımlarını, siyasi çatışmaları ve kendi fikirlerini ele aldığı görülmektedir. Şiirlerinde sıklıkla işlediği temalar: ahlak, istibdat karşıtlığı, özgürlük, hürriyet ve vatan sevgisidir. Eserleriyle siyasî muhalefet sergilemiştir.
Abdullah Cevdet, lirik şiirler yazmıştır.
Abdullah Cevdet, tek bir şiir anlayışına bağlı kalarak şiir yazmamıştır. Şiirleri gelgitlerle doludur.
Abdullah Cevdet, ilk şiirlerinde aruz veznini kullanmıştır.
Abdullah Cevdet, şiirlerinde birçok kafiye çeşidini kullanmıştır.
Abdullah Cevdet, birçok şiirini kendi idaresi altında yayımlanan İçtihad dergisinde yayımlamıştır.
Abdullah Cevdet’in mensur kitabı 1891 yılında Kaspar Matbaası’nda basılmış olan "Ramazan Bahçesi"dir. Eser, İbn-i Ömer Cevdet imzasıyla yayınlanmıştır. 29 sayfadan oluşmaktadır. Telif ve tercüme, manzum-mensur metinler içermektedir. Abdullah Cevdet'in Hz. Peygamber için yazdığı "Naat" da bu eserin içinde yer almaktadır.
Abdullah Cevdet’in 3 adet düşünce eseri aşağıda maddeler halinde listelenmiştir:
Abdullah Cevdet, başta William Shakespeare olmak üzere birçok tiyatro yazarından, Doğu ve Batı edebiyatı klasiklerinden, İslâmi yapı ve geleneğe ait eserlerden, sosyal görüşler ve ideallerle ilgili eserlerden toplam otuza yakın çeviri yapmıştır. Tercümeleri aracılığıyla siyasî muhalefet sergilemiş, halkı aydınlatmaya çalışmıştır. Abdullah Cevdet’in çevirilerinden 12 tanesi aşağıda listelenmiştir:
Abdullah Cevdet, Osmanlı İmparatorluğu'nun son yıllarında ve cumhuriyetin ilk yıllarında eser vermiş son devir yazarlarındandır.
Abdullah Cevdet eserlerinde kendi dünya görüşünü yansıtan ve toplumu aydınlatmak isteyen bir yazardır.
Abdullah Cevdet’in etkilendiği belli bir edebi akım yoktur.
Abdullah Cevdet’in etkilendiği kişiler aşağıda listelenmiştir:
Abdullah Cevdet siyasi faaliyetleri, uzun yıllar çıkarmayı sürdürdüğü İçtihad dergisindeki fikri devamlığı, çevirileri ve edebi eserleri ile birçok yazarı ve okuru etkilemiş bir isimdir.
Abdullah Cevdet, Türk kültür hayatında önemli bir yeri olan İçtihad dergisini 358 sayı çıkarması ve bu dergideki eleştiri, deneme ve edebî çalışmalarıyla Türk edebiyatında önemli bir yere sahip olmuştur.
Abdullah Cevdet’in kitapları Deniz Kitabevi ve Çizgi Kitabevi Yayınları gibi farklı yayınevleri tarafından yayımlanmıştır. Abdullah Cevdet’in eserlerinin yayımlandığı gazete ve dergilerin bir kısmı ise aşağıda listelenmiştir:
Abdullah Cevdet’in kullandığı takma adlardan bazıları aşağıda listelenmiştir:
Abdullah Cevdet, Mekteb-i Tıbbiyye’den mezun olduktan sonra 1894 yılında Haydarpaşa Hastahanesi’nde göz doktoru olan Dr. Diran Acemyan’ın asistanı olarak çalışmaya başlamıştır. Aynı yıl kolera salgını mücadelesi için geçici görevle Diyarbekir’e gönderilmiştir. 1895 yılında İstanbul'a dönmüştür. Siyasi faaliyetleri sakıncalı bulunmuş ve başkentten uzaklaştırılarak Trablusgarp'a sürülmüştür. Fakat burada da siyasi faaliyetlerine devam eden Cevdet, Fizan'a sürgün edileceğini öğrenince ülkeden kaçmıştır.
Abdullah Cevdet, Tunus’a kaçtıktan sonra önce Paris’e sonra da Cenevre'ye gitmiştir. Cenevre'ye gittikten sonra Tunalı Hilmi ve İshak Sükûti ile beraber 1897 yılında Osmanlı dergisini kurmuştur. 1899 yılında sarayla bir daha ihtisas alanı dışında hiçbir yazı yazmayacağına dair bir taahhütnâme imzalamış ve Viyana Büyükelçiliği resmi doktorluğuna getirilmiştir. Fakat siyasi faaliyetlerini gizlice devam etmiştir. Bu durumu saraya bildiren Viyana sefiri Mahmud Nedim Bey'e karşı sert bir tutum sergileyen Abdullah Cevdet, 1903 yılında Avusturya’dan sınır dışı edilmiştir.
Abdullah Cevdet, 1904 yılında İçtihad dergisini kurmuştur. 30 Mart 1919'da Sıhhiye Umum Müdürü olarak atanmıştır. Fakat İctihad dergisindeki yazılarından dolayı görevinden alınmıştır. Türk kültür hayatında önemli bir yeri olan bu dergi birkaç defa kapatılmış olsa da yazarın vefatına kadar çıkmaya devam etmiştir.
Abdullah Cevdet; Tıbbiye İdadisi’nde tanıştığı Hikmet Emin, Mehmed Reşid Şahingiray, İbrahim Temo ve İshak Sükûti ile birlikte 3 Haziran 1889'da daha İttihad-ı Osmanî Cemiyeti’ni kurmuştur. Bu cemiyet daha sonra İttihad ve Terakki Cemiyeti ismini almıştır.
Abdullah Cevdet, Batıcı akımın en büyük temsilcilerindendir. Batıcılık ya da Garpçılık 19. yüzyılda ortaya çıkmış siyasi görüşlerden biridir. Dr. Abdullah Cevdet tarafından yayımlanan İctihad dergisi, bu düşünce hareketinin merkezi konumuna gelmiştir. Batıcılar, Osmanlı toplumunun yapısal, siyasal problemlerin çözümünün Batılılaşmak olduğunu savunmuşlardır. Fert düzeyinde bir Batılılaşma arzu etmiş, din kurumu ve geleneksel değerleri Batılılaşmaya engel görmüşlerdir.
Abdullah Cevdet’in yazılarından, eserlerinden alınan 15 alıntı aşağıda listelenmiştir:
Abdullah Cevdet Malatyalıdır.
Abdullah Cevdet'in babası, Diyarbakır birinci tabur kâtiplerinden Hocazade Ömer Vasfi Efendi'dir. Yaşamı hakkında detaylı bilgi bulunmamaktadır.
Abdullah Cevdet, 9 Eylül 1869'da Malatya ilinin Arapgir ilçesinde doğmuştur. İlmiye sınıfına mensup birçok kişi yetiştirmiş, Arapgir’in eşrafından Ömeroğulları sülalesine mensuptur. Kürt kökenlidir. Dindar bir çevrede büyümüştür.
Abdullah Cevdet, ilk eğitimini babası ve imam olan amcasından almıştır. İlköğrenimini Hozat ve Arapgir'de tamamlamıştır. Ardından ailesiyle birlikte Elazığ’a taşınınca Ma‘mûretülazîz (Elazığ) Askerî Rüştiyesi'ne kaydolmuştur. Abdullah Cevdet bu okuldan mezun olduktan sonra İstanbul’a yerleşmiş ve Kuleli Askeri Tıbbiye İdadisi’ne kaydolmuştur. Ardından Mekteb-i Tıbbiyye’ye devam etmiştir. 1894'te mezun olmuştur.
Abdullah Cevdet, Mekteb-i Tıbbiyye’ye yıllarında Hikmet Emin, Mehmed Reşid Şahingiray, İbrahim Temo, İshak Sükûti, Hüseyinzade Ali, Doktor Nâzım, Bahaettin Şakir ve Rıza Tevfik Bölükbaşı gibi isimlerle tanışmıştır. Bu yıllarda materyalist görüşlerden etkilenen Cevdet, Felix Isnard’ın "Spiritualisme et Matérialisme" isimli eserini okumuş ve dini sorgulamaya başlamıştır.
Abdullah Cevdet şiir, çeviri, fikir yazıları, eğitim ve felsefe gibi birçok alanda yazılar ve edebi eserler kaleme almış çok yönlü bir edebiyatçıdır. İnsanları aydınlatmayı vazife edinmiş bir aydın olarak toplum meselelerine duyarlılık göstermiş, kendini sürekli yenilemiştir. Edebiyat alanında en önemli uğraşı şiirdir. Şairliğinin yanı sıra çevirmenliğiyle de adından söz ettirmiştir. Shakespeare başta olmak üzere birçok yazarın tiyatro esenlerini, Doğu ve Batı edebiyatına ait klasikleri, İslâmî yapı ve geleneğe ait eserleri, sosyal görüşlere ve ideallere dair eserleri Türkçeye çevirmiştir. Çeviriyi, içinde bulunulan siyasî ve toplumsal sorunlardan kurtulmayı sağlayacak bir kültürel faaliyet olarak görmüştür.
Abdullah Cevdet yaşamı boyunca üç evlilik yapmıştır. Son eşi aslen Kayserili olan Fatma Hanım’dır.
Abdullah Cevdet’in Gün adını verdiği bir kızı ve Mehmed Emin adını verdiği bir oğlu olmuştur.
Abdullah Cevdet, 1932 yılında kalp krizi nedeniyle vefat ettiğinde 63 yaşındadır.
Abdullah Cevdet, Merkezefendi Mezarlığı'na defnedilmiştir.
Abdullah Cevdet hakkında bilgi içeren kitaplardan dördü aşağıda listelenmiştir:
