Memuriyet hayatı dolayısıyla Osmanlı coğrafyasının pek çok bölgesini gezmiş olan Diyarbakırlı Ali Emiri Efendi (1857-1924), hayatı boyunca toplamış olduğu paha biçilmez değerde kitaplardan oluşan kütüphanesini, İstanbul Fatih’te Feyzullah Efendi Medresesi’nde kendi kurduğu Millet Kütüphanesi’ne bağışlamış ve ölünceye kadar bu kütüphanenin başında kalmıştır. Bu yanıyla Osmanlı’nın önde gelen bibliyomanlarından biri olan Emiri, aynı zamanda önemli bir şair ve yazardır. Görev yaptığı her yörenin şairleri üzerine eserler veren Emiri, doğal olarak kendi memleketi olan Diyarbakır’ın şairleri üzerine de eğilmiştir. Bu konuda önce muhtasar olarak "Esami-i Şuara-yı Amid" ve daha sonra da bu eserin ilk üçte birlik kısmının mufassal hali olan "Tezkire- i Şuara-yı Amid" adlı eserleri kaleme alan Emiri, bu eserlerinde kendi dönemine kadar tespit ettiği 200’ü aşkın Diyarbakırlı şaire yer vermiştir. Konu ile ilgili en önemli kaynak olan bu eserlerde yer yer Türkçe dışında Arapça ve Kürtçe yazan şairlerden söz edilse de, eserler asıl olarak Türkçe yazan şairlerin yer aldığı Osmanlı şuara tezkireleri tarzında yazılmıştır. Bu eserler Osmanlı tezkirecilik tarihinde şehir veya bölge tezkireciliğinin ilk örnekleri olmaları bakımından ayrı bir öneme haizdirler. Bu çalışmada birincisi mahtut, ikincisi matbu olan ancak birbirinin tamamlayıcısı konumunda olan Emiri’nin bu eserleri bir bütün olarak incelenmiş ve Emiri’nin gözü ile Diyarbakırlı şairler yeniden gün yüzüne çıkartılmıştır.
